Bakı Xəzərin qərb sahilindən Orta Asiyaya necə yol açır

Son illərdə Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri ilə daha intensiv əməkdaşlığı təmin edə biləcək əsas Avrasiya formatlarına inteqrasiya cəhdləri müasir regional siyasətdə mühüm bir nümunəni ortaya qoyub: Bakı müstəqil kursu nə qədər uğurla davam etdirir və Vaşinqtonla əlaqələrini gücləndirirsə, postsovet məkanının arxitekturasını hazırkı formada saxlamağa çalışan güc mərkəzlərindən bir o qədər müqavimət artır.

Bir neçə ildir ki, Azərbaycan Avrasiya qarşılıqlı əlaqəsinin əsas strukturlarında - ilk növbədə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı və BRİKS-də öz iştirakını təsis etməyə çalışır. Lakin hər iki yol bağlanıb. Hindistan (media xəbərlərinə görə, həm də Rusiya) və Çin Azərbaycanın bu təşkilatlara üzvlük istiqamətində irəliləyişini dayandırıb. Bakı həddindən artıq müstəqil, həddindən artıq Türkiyəyönlü (və Qərbyönümlü) və Avrasiya güc mərkəzlərinin - Rusiya, İran, Çin və Hindistanın - nəzarət etməyi üstün tutacağı sahələrdə həddindən artıq aktiv kimi qəbul edilir.

Nə ŞƏT, nə də BRİKS-in Azərbaycanı daxil etməyə hazır olmaması təəccüblüdür deyil: onlar üçün bu, Qərb institutlarına öz alternativlərini qurmağa çalışan strukturlar daxilində Qərb vektorunun gücləndirilməsi demək olardı.

Buna baxmayaraq, Bakıya qapını açan Mərkəzi Asiya ölkələri oldu. 2025-ci ilin noyabr ayında Azərbaycan Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının Məşvərət Formatının tamhüquqlu üzvü oldu. Region ölkələri üçün Azərbaycan nə təhdid, nə də rəqib, strateji tərəfdaş, logistika və enerji mərkəzidir ki, onsuz Orta Dəhliz prinsipcə mümkün deyil. Orta Dəhliz isə öz növbəsində Orta Asiya dövlətləri üçün genişlənmiş imkanlar və resurslar deməkdir.

Bu dönüş MDB-nin vəziyyətini də çılpaqlığı ilə nümayiş etdirdi. 1990-cı illərin əvvəllərində SSRİ-nin sülh yolu ilə dağılması mexanizmi kimi yaradılan MDB tədricən özünü reinteqrasiya layihəsinə çevirməyə çalışdı. Lakin Ukraynadakı müharibə Mərkəzi Asiya ölkələri üçün təhlükəsizlik məsələlərinin vacibliyini və şaxələndirmə proseslərini sürətləndirdiyini göstərdi.

Əsasən, Ermənistan istisna olmaqla, bütün MDB üzv ölkələri hazırda "C6+" formatında təmsil olunur. MDB-nin istənilən görüşünü indi "C6+Rusiya" görüşü adlandırmaq olar. Mərkəzi Asiya, formal olaraq MDB-nin əsasını təşkil etsə də, faktiki olaraq özünün tamhüquqlu mərkəzini - AB, ABŞ, Fars körfəzi, Yaponiya, Koreya və Türkiyə ilə qarşılıqlı əlaqədə olan C5 (indiki C6) mərkəzini yaradıb və MDB-nin heç vaxt xəyal edə bilməyəcəyi beynəlxalq arxitektura inkişaf etdirib. Azərbaycanın C5 formatına qəbul edilməsi postsovet reinteqrasiyası mexanizminin tükəndiyinin və regionun yeni siyasi dövrə qədəm qoyduğunun simvolik sübutu oldu. Əslində, bu, bölgəmizdəki iki müharibənin - Qarabağ və Ukraynanın birbaşa siyasi nəticəsidir.

Bu fonda Azərbaycanın xarici siyasətinin Qərb komponenti də güclənir. Uzun fasilədən sonra ABŞ-Azərbaycan münasibətləri güclü təkan alıb. Enerji, təhlükəsizlik, Xəzər regionu və rəqəmsal infrastruktur - hamısı bu yenilənmiş dialoqun bir hissəsinə çevrilib. Amerika və Azərbaycan Beyin Mərkəzlərinin ilk Forumu xüsusilə əhəmiyyətli idi və sadəcə ekspert toplantısından daha çox, yeni strateji məntiqin nümayişinə çevrildi: ABŞ artıq Orta Asiya və Qafqaza biri birindən ayrı şəkildə baxmır, Azərbaycanı hər iki bölgəni birləşdirən və onların Avropa və transatlantik məkanla əlaqəsini təmin edən əsas mərkəz kimi görür.

Bu amillərin - ŞƏT və BRİKS-ə üzvlüyünün qarşısının alınması, Vaşinqtonla artan tərəfdaşlıq, Orta Asiya məsləhətləşmə formatında iştirak və MDB-nin tənəzzülünün birləşməsi - Azərbaycanın postsovet dövrünün sonunun əsas simvollarından birinə çevrildiyini göstərir. Azərbaycanın özünün indi sadəcə qəbul edilməyəcəyi, əslində ŞƏT və ya BRİKS-ə qoşulmaq üçün dəvət ediləcəyi anı gözləməsi olduqca mümkündür.