Aİ Cənubi Qafqazda – Brüssel geosiyasi oyunçu ola bilərmi?!

Gürcüstandakı proseslər və Aİ-nin reaksiyası Aİ-nin regionumuzda mövcudluğunun geosiyasi kontekstinin mövzusunu yenilədi.

Cənubi Qafqazda Aİ nədir?

O, regionun mühüm və ilk iqtisadi tərəfdaşıdır. Uzun müddət ərzində Aİ region ölkələri ilə öz münasibətlər sistemini formalaşdırıb. Nəticədə belə bir şəkil əldə etdik:

• Gürcüstan – sistematik olaraq Avropa inteqrasiyasında iştirak edir: vizasız, Aİ institusional proqramları, DCFTA azad ticarət sazişi;
• Ermənistan – KTMT və Avrasiya İqtisadi İttifaqının üzvü olmasına baxmayaraq, CEPA sazişini imzaladı və Aİ institutlarının fəaliyyətinə açıq idi (Aİ missiyası, CEPA-nın genişləndirilməsi);
• Azərbaycan – enerji sahəsində strateji layihələr, nəqliyyat – fərdi əməkdaşlıq.

44 günlük müharibədən sonra Aİ Azərbaycan və Ermənistan arasında Aİ üçün geosiyasi mənada fayda vəd edən danışıqlar yoluna start verdi. Brüssel formatı əvvəlcə həqiqətən təsirli idi və Şarl Mişel vasitəçi kimi öz funksiyasını yerinə yetirdi. Aİ regionda təcil qazandı və həqiqətən də Aİ geosiyasi quruma çevrilə bildi. Bu, ayrı-ayrı AB ölkələri deyil, bir qurum kimi Aİ-dir!

Lakin məhz öz maraqlarını rəhbər tutaraq Aİ-ni yaradan ölkələr, ilk növbədə Fransa Aİ-nin Brüsseldəki mərkəzi institutunu öz maraqlarına tabe etdirdi. Paris məqsədyönlü şəkildə Aİ vasitəsilə danışıqlar prosesinə qoşulmağa çalışaraq, Şarl Mişeli arxa plana keçirdi. Kulminasiya nöqtəsi Qranadada keçirilən görüş və Şarl  Mişel tərəfindən imzalanmış bəyanat oldu. Azərbaycan görüşdə iştirak etmədi və Qranadanın bəyanatını rədd etdiyini bildirdi. Bu bəyanat Brüssel danışıqlar formatının sona çatdığını və eyni zamanda Aİ-nin regiondakı geosiyasi təşəbbüsünə son qoydu.

Daha sonra... Fransa öz “uğurunu” davam etdirmək qərarına gəldi və Gürcüstanın Aİ üzvlüyünə namizəd statusu alması üçün lobbiçilik etdi, baxmayaraq ki, Gürcüstan hökuməti bunu istəmədi. Aprel ayında ABŞ/Aİ-Ermənistan sammiti vasitəsilə Aİ İrəvan-Tbilisi hədəfini prioritetləşdirərək Cənubi Qafqazda geosiyasi xətt çəkmək qərarına gəldi.

Gürcüstan hökuməti Aİ-nin geosiyasi addımlarına reaksiya verdi və Brüsselin xoşuna gəlməyən qanunların qəbulu prosesinə başladı...

Bu gün nəyimiz var?

Bütün qeyd olunan hadisələrdən sonra bizdə aşağıdakı şəkil alınır:

Gürcüstan - Aİ-yə elan edilmiş sistemli inteqrasiya ilə yanaşı, ölkə ABŞ və Aİ-nin sanksiyalarına çox yaxındır;

Ermənistan – KTMT-dən çıxmadan və Aİİ-də iştirakını artırmadan Aİ ilə inteqrasiya səviyyəsini yüksəltmək niyyətindədir;

Azərbaycan – enerji sahəsində strateji əməkdaşlıq haqqında memorandum var; yeni razılaşma yoxdur; Avropa Parlamentindən tam kənarlaşma; AB-nin mərkəzi institutları Fransanın təsiri altına düşdüyü üçün bir-birinə inamsızlıq var; Aİ ilə Mərkəzi Asiya arasında nəqliyyat sektorunda əməkdaşlığın genişləndirilməsi perspektivi.

Beləiklə, Aİ-nin fəaliyyəti nəticəsində Brüsselin regiondakı işləri mürəkkəbləşir və Gürcüstana qarşı sanksiyalar qəbul olunarsa, o zaman hədəf formalaşdırmaq mümkün olmayacaq və Mərkəzi Asiya ilə kommunikasiyalar sual altında qalacaq. Aİ-nin səhvi ondan ibarətdir ki, Aİ-nin mərkəzi qurumları öz gündəmlərini təyin edə bilməyib, region ölkələri ilə qurulmuş əlaqələri Fransa kimi ölkələrin öhdəsinə buraxıblar. Şarl Mişel, yaxud Aİ Şurasının növbəti sədri öz rolunu Qranada bəyanatında imzalarını geri götürərək, ümumi Aİ siyasətinin ayrı-ayrı AB ölkələrinin, xüsusən də Fransanın siyasətindən asılılığından əl çəkərək və parlament seçkilərindən sonra Gürcüstanın yeni hökuməti ilə münasibətləri normallaşdırmaqla bərpa edə bilər. Əks halda, hətta Aİ-nin bölgədəki ilkin mövqeyi də gözümüzün qabağında əriyib gedəcək.