Hara gedirik?!

Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması ilə Bakının xarici siyasət prioritetləri seçiminin süzgəcindən keçdiyi Azərbaycan ərazilərinin işğalı dövründə Azərbaycanın balanslaşdırılmış xarici siyasəti səmərəli alət olub. Lakin ərazilərin Ermənistan tərəfindən işğalı Azərbaycan üçün təbii əsaslara malik müstəqil, balanslaşdırılmış xarici siyasətin həyata keçirilməsində məhdudlaşdırıcı rol oynamadı.
 
Onlar Azərbaycanın geosiyasi identikliyinin daimi kateqoriyalarında irəliləmişlər: tarix (Cənubi Qafqaz, Orta Asiya, Yaxın Şərq, Rusiya İmperiyasının və SSRİ-nin bir hissəsi), coğrafiya (Avropa qitəsinin bir hissəsi), dini mənsubiyyət (İndoneziyadan Mərakeşə qədər), dil/mədəniyyət (türk dünyası). Ümummilli Lider Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyev dəyişməz kateqoriyalarla yanaşı, Azərbaycanın geosiyasi identikliyinin yeni elementlərini yaratdılar: enerji axınları, nəqliyyat və logistika imkanları, Qoşulmama Hərəkatı (hərbi-siyasi bloklara girişin olmamasının siqnalı kimi).

Bu çoxqatlı geosiyasi identiklik həm böyük imkanlar, həm də çox səviyyəli risklər yaradır. Azərbaycanın xarici siyasəti imkanlardan məharətlə istifadə edib, risklərin təsirini minimuma endirib. Bu kontekstdə balanslaşdırılmış siyasət proqnozlaşdırıla bilənlik, sabitlik və ardıcıllıq elementləri yaratdı. Bu, Azərbaycana 2020-ci il müharibəsində qalib gəlmək və 2023-cü ildə öz suverenliyini tam bərpa etmək, geosiyasi güc mərkəzlərinin təzyiqini dəf etmək imkanı yaradıb.
 
Bununla belə, dünya dəyişir... və açıq qarşıdurmaya və müharibəyə doğru dəyişib. Bir sıra dövlətlərin nüvə silahına malik olması bu ölkələrin ərazisində müharibələrin aparılmasını qeyri-mümkün edib, müharibə və qarşıdurmaların nüvə silahı olmayan başqa ölkələrin ərazilərinə keçməsinə səbəb olub.
 
Bu gün qarşıdurma hərbi-siyasi, iqtisadi və texnoloji müstəvidə gedir. Sivilizasiya ölçüsü qlobal miqyasda çatı tam şəkildə həyata keçirmək yolunda qalır. Artıq hərbi-siyasi və iqtisadi blokların üzvü olan kiçik dövlətlərin xarici siyasəti məhduddur. Hərbi-siyasi bloklara daxil olmayan dövlətlər isə güc mərkəzlərinin fəal tədqiqat obyektidir. Və əgər bu dövlətlər hərbi əməliyyatlar teatrının yaxınlığındadırsa və ya onların ərazisində münaqişələr varsa, deməli, onların öz iradəsinə zidd olaraq qlobal qarşıdurmaya cəlb edilməsi üçün əsas var.
 
Çox seçim qalmayıb...
 
- və ya təhlükəsizlik zəmanətlərinin və iqtisadi rifahın vəd edildiyi mövcud hərbi-siyasi və iqtisadi bloklara qoşulun... Bununla belə, vaxt itirilib, təhlükəsizlik və iqtisadi xərclər olmadan bunu etmək demək olar ki, mümkün deyil (Ukrayna və Ermənistan misalında).
 
- və ya həmfikir insanlardan, eyni problemlərə malik ölkələr qrupu yaratmaq.
 
Müasir şəraitdə Azərbaycan balanslaşdırılmış mövqedən əl çəkə bilməz və buna yol verməməlidir, bu mexanizm öz resurslarını tükəndirməyib. Bununla belə, problemlərin ciddiliyi və vəziyyətin dəyişməsi həmfikir ölkələrin axtarışında fəallıq üçün zəmin yaradır.
 
Qlobal səviyyədə bu, yenə Qoşulmama Hərəkatı, Qlobal Cənub, regional liderlər, yerli səviyyədə bunlar Mərkəzi Asiya ölkələri, Gürcüstan, Türkiyə, Pakistandır.
 
Həmfikir insanlar arasındakı münasibətləri xarici siyasət prioritetlərinin oxşarlığı ilə məhdudlaşdırmaq olmaz, bu, indi kifayət etmir. İqtisadi qarşılıqlı fəaliyyətin, təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın, regional formatların inkişafının, yəni indi Azərbaycanın fəaliyyətində gördüyümüz hər şeyin sürətləndirilməsi vacibdir. Həmfikir ölkələrin müxtəlif hərbi-siyasi və iqtisadi bloklara cəlb edilməsi bir tərəfdən bu qrup ölkələrlə yaxınlaşmaq məqsədi ilə bu bloklarla qarşılıqlı fəaliyyəti artırmaq imkanı, digər tərəfdən isə bu bloklar Azərbaycana münasibətdə maksimum proqnozlaşdırılmalıdır.