Müharibədə qələbə mənim həyatımın missiyası idi VİDEO

“Euronews” telekanalı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla müsahibə yayımlayıb. 

TAM MƏTN

"Ermənistanla Azərbaycan arasında gələcək sərhəd, Qarabağ ermənilərinin “seçim” qarşısında qalması, “Laçın dalanı", vasitəçilik oyunları və sülhə aparan uzun yol – iki ölkə liderləri "Euronews"a Avrasiyada ən uzun sürən münaqişələrdən birinə baxışları barədə danışıblar.

Azərbaycan və Ermənistan arasında qanlı münaqişə səhnəsinə çevrilmiş Dağlıq Qarabağda gərginlik hələ də davam edir.

Beynəlxalq ictimaiyyət Dağlıq Qarabağı Azərbaycan ərazisi kimi tanıyır, lakin ərazinin bir hissəsi etnik ermənilərin nəzarətindədir.

Münaqişənin son eskalasiyası 2020-ci ildə başladı və bu, haqlı olaraq özlərinə məxsus olan şeylər uğrunda mübarizə apardıqlarını iddia edən hər iki tərəfdəki insanlar üçün hələ də açıq yaradır.

"Euronews"un baş beynəlxalq müxbiri Anelise Borges sülhün əldə edilib-edilmədiyini öyrənmək üçün müharibə edən dövlətlərin liderləri ilə fərdi şəkildə danışıb:

"Dünyanın ən uzunmüddətli münaqişələrindən birində iştirak edən ölkələrin iki aparıcı siyasətçisi ilə görüşmək imkanı əldə etmək üçün aylardır danışıqlar apardıq. Biz İlham Əliyevə və Nikol Paşinyana eyni sualları verməyi və onlara cavab verməyi təklif etdik ki, münaqişəyə və sülh perspektivlərinə öz nöqteyi-nəzərini ifadə etsinlər".

“Sülh müqaviləsi deyil”

Aneliz Borges, Euronews: Cənab Prezident Əliyev, cənab Baş nazir Paşinyan, bu söhbətə görə təşəkkür edirəm. Dağlıq Qarabağ Zaqafqaziyanın yaxın tarixinin ən şiddətli münaqişələrindən birinə səhnə olub. 2020-ci ildə sülh sazişinin imzalanmasından sonra isə gərginlik azalmır. Bu amansız düşmənçiliyi necə izah edirsiniz?

İlham Əliyev, Azərbaycan Prezidenti: 10 noyabr 2020-ci il tarixində imzalanan Bəyannamə (sənəd 2020-ci il noyabrın 9-dan 10-na keçən gecə qüvvəyə minib – "Euronews") əslində davamlı sülhün bərqərar olmasını nəzərdə tutmayıb. Atəşkəs bəyannaməsi sülh müqaviləsi deyil. Bu bəyannamə Ermənistanın faktiki təslim aktı idi. Ona görə də biz Ermənistanla münaqişənin ərazi bütövlüyünün, suverenliyinin, beynəlxalq sərhədlərinin qarşılıqlı tanınması, sərhədlərin delimitasiyası, güc tətbiq etməməsi və ya təhlükədən əl çəkməsi kimi prinsiplər əsasında yekun həlli üçün təşəbbüslər irəli sürməyə başlamışıq. güc tətbiqi. Və biz bu təklifi danışıqlar masasına qoyduq. Məhz biz, 30 ildir işğaldan əziyyət çəkən, ədaləti güc yolu ilə bərpa edən ölkə olaraq yeni sülh prosesinin banisi olmuşuq. Deməzdim ki, çox rəvan gedir. Amma biz nikbinliyi itirmirik, çünki hazırda hər iki ölkənin xarici işlər nazirləri səviyyəsində çox fəal danışıqlar gedir.

Nikol Paşinyan, Ermənistanın baş naziri: 9 noyabr 2020-ci ildə imzalanmış sənəd sizin dediyiniz kimi sülh müqaviləsi və sülh razılaçması deyil. Üstəlik, bu, hüquqi mənada belə deyil, o da faktiki deyil: onun bir sıra müddəaları kobud şəkildə, qəsdən pozulur.

Mən sizinlə razıyam: bu, daha doğrusu, həyata keçirilə bilən gələcək dinc memarlığın müəyyən konsepsiyasıdır.

Təəssüf ki, bir çox müddəalar Azərbaycan tərəfindən mütəmadi olaraq pozulur. Bu indi baş verir. Baxın, Dağlıq Qarabağla bağlı sual verdiniz və bunu hamı başa düşür, amma Azərbaycan, məsələn, Dağlıq Qarabağın olmadığını iddia etməkdə davam edir.

Euronews: Siz Avropa İttifaqının himayəsi altında növbəti müzakirələrin keçirildiyi Brüsseldən yenicə qayıtdınız və Azərbaycan Prezidenti ilə bir neçə dəfə görüşmüsünüz. Bu sülh danışıqları regionda davamlı sülhün bərqərar olacağına ümid verirdi, lakin sizin dediklərinizlə mühakimə etsək, bu ümidlər puçdur. Yəni sülhə nail olmaq mümkündürmü, bu danışıqların nəticələri barədə nə deyə bilərsiniz?

Nikol Paşinyan: Sülh təkcə mümkün deyil, həm də lazımdır. Bu mənim inamım, mövqeyimdir. İnandığım budur. Amma bunun baş verməsi üçün beynəlxalq ictimaiyyətin mühüm nüansları anlaması, bizim niyə sürətli templə irəliləmədiyimizi aydın şəkildə anlaması vacibdir. İcazə verin, Avropa İttifaqının Prezidenti Şarl Mişelin də iştirak etdiyi Brüsseldəki sondan əvvəlki görüşümüzə qayıdım. O zaman Azərbaycan Prezidenti ilə mən razılaşdıq, daha doğrusu, belə bir anlaşdıq ki, Ermənistan və Azərbaycan bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır: Ermənistanın ərazisi 29,8 min km², Azərbaycanın ərazisi isə 86,6 min km²-dir. Hələlik Azərbaycan Prezidenti bizim razılaşmamızı açıq şəkildə təsdiq etməyib. Amma o da bunu təkzib etmədi. Bu, etibarlı bir atmosfer yaratmağa kömək etməyən bir detaldır.

İlham Əliyev: Məncə, ümid bəsləmək düzgündür. Əslində, bu görüşlər çox həssas məsələlərə toxunmağa imkan verir: sərhəd necə olacaq? Axı Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhəd hələ müəyyən edilməyib. Sovet İttifaqı dağılan kimi biz bu təcavüzlə üzləşdik. Deməli, əsas məsələ sərhəddir. Yerdə real vəziyyət necə olacaq? Nəqliyyat əlaqələri ilə nə baş verəcək? Xatırladım ki, İkinci Qarabağ müharibəsinin nəticələrinə görə Ermənistan bizim Naxçıvan anklavına çıxışı təmin etməyi öhdəsinə götürdü. Amma indiyədək bu baş verməyib. Ona görə də sülh müqaviləsinin konkret bəndləri üzərində əsas işi nazirlər aparır. Sadəcə olaraq, iki ölkə liderləri arasında görüşlər, mənə elə gəlir ki, əlverişli fon yaradır. Amma əgər biz erməni tərəfdən konstruktiv yanaşma görsək və ən əsası, ərazi bütövlüyümüzə meydan oxumaq üçün bütün istəklərindən tamamilə əl çəksələr, o zaman biz çox yaxında, bəlkə də ilin sonuna kimi məsələnin sülh yolu ilə həllini tapa biləcəyik. 

Euronews: Aİ danışıqlar masasında nə təklif edir?

İlham Əliyev: 1992-ci ildən danışıqlar apardığımız işğal dövründə Aİ ilkin olaraq vasitəçilik prosesində iştirak etməyib. Bu, bizi danışıqlara dəvət edən Avropa İttifaqının Prezidenti Şarl Mişelin təşəbbüsü idi və biz bu prosesi dəstəklədik, çünki Azərbaycan ilə Aİ, Ermənistan və Aİ arasında əməkdaşlığın səviyyəsini nəzərə alaraq, hesab edirəm ki, Aİ ən yaxşı vasitəçi ola bilər, çünki bizim münasibətlərimiz qarşılıqlı hörmət, qarşılıqlı etimad və qarşılıqlı maraq əsasında qurulub. Beləliklə, bu təşəbbüs indi çox fəal dialoq formatına çevrilir. Və biz təkcə Brüsseldə deyil, həm də, məsələn, Avropa Siyasi Birliyinin Kişinyovda keçirilən sonuncu sammiti çərçivəsində görüşürük. Mənə elə gəlir ki, bu vacibdir, çünki biz vəziyyətin durğunlaşmasına imkan vermirik, çünki durğunluq yaranarsa, yenidən bir növ möhlət alınarsa, o zaman biz heç bir təhlükəli ssenaridən sığortalanmırıq.

Nikol Paşinyan: Əvvəla, vurğulamaq istərdim ki, vasitəçiliyin faydaları çoxdan hamıya məlumdur. Lakin bu cür müzakirələrin müəyyən çatışmazlıqları da var. İmkan olsa, onlardan biri haqqında sizə danışacağam. Mən belə bir müddəadan çıxış edirəm ki, effektiv vasitəçilik müqavilələrin yerinə yetirilməməsinin ardınca öhdəliklərini pozanlara ən azı müvafiq siyasi münasibətin nümayişi ilə müşayiət olunur. Məsələn, Brüssel meydançasında bunu müşahidə etmirik. Bu sualı hər zaman qaldırıram. Sizə bir sirr açım, biz hətta Brüsseldə əldə olunmuş, lakin sonradan həyata keçirilməyən bütün razılaşmaları sadalayan “audit” adlandırdığımız sənəd hazırlamışıq. Və olduqca təsir edici bir paketdir. Bu həyəcan doğurmaya bilməz.

Euronews: Sizcə, ənənəvi regional vasitəçi Rusiya Qərbin (söhbət ABŞ və Aİ-dən gedir) regionda getdikcə əhəmiyyətli rol oynamasından qıcıqlanır? Yoxsa Rusiyanın Ukraynada bataqlığa düşməsi indi sizinlə azərbaycanlıların dil tapmasına kömək edən digər oyunçuların xeyrinə oldu?

Nikol Paşinyan: Xatırlatmaq istəyirəm ki, güclər arasında bütün bu rəqabət birbaşa bizimlə bağlı deyil. Siz Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün yaradılmış ATƏT-in Minsk qrupunun işindən xəbərdarsınız. Lakin 24 fevral 2022-ci il tarixindən etibarən qrupun həmsədrləri sadəcə olaraq qarşılıqlı əlaqəni dayandırdılar. Ayrı-ayrı ölkələr qərara gəliblər ki, onlar artıq prosesin digər iştirakçıları ilə qarşılıqlı əlaqədə olmaq istəmirlər, buna görə də bütün problemlər yaranıb.

İlham Əliyev: Bəli, Rusiya 2020-ci il noyabrın 10-da atəşkəs sazişi və ya bəyannaməsinə vasitəçilik etdi. Bu, ABŞ və ya Avropa Birliyi deyildi. Erməni həmkarımla ilk görüşlərimizi isə Rusiya öz ərazisində təşkil edib. Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlayandan sonra vəziyyət dəyişdi və biz ABŞ və Avropanın daha fəal olduğunu gördük. Əslində, bizim üçün prosesə kimin rəhbərlik edəcəyi və ya, deyək ki, vasitəçilik uğurlarını kimin mənimsəyəcəyi ilə bağlı ciddi fərq yoxdur. Nəticə əldə etmək vacibdir.

Euronews: Mən başa düşürəm ki, sizin Rusiya ilə uzun və mürəkkəb münasibətiniz var. Sizcə, Rusiya regionda öz təsirini saxlayırmı?

İlham Əliyev: Azərbaycanın mövqeyinə gəlincə, burada çox az şey dəyişib, çünki Rusiya ilə münasibətlərimiz balanslı olaraq qalacaq. Bunlar bir-birinin milli maraqlarının və təbii ki, ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin tanınmasına əsaslanır. Rusiya bizim qonşumuz və tərəfdaşımızdır.

Nikol Paşinyan: Təbii ki, Ukrayna hadisələri ilə bağlı təkcə Rusiyanın deyil, digər geosiyasi oyunçuların da regionumuza marağı azalır, çünki praktikada bütün beynəlxalq diqqət Ukraynaya yönəlib. Bu amillərdən biridir.

Euronews: Yerdəki vəziyyət haqqında danışaq. Həm Aİ, həm də ABŞ Laçın dəhlizindən sərbəst keçid tələb edirdi. Dağlıq Qarabağ əhalisi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən bu yolda nə baş verir?

Nikol Paşinyan: Dağlıq Qarabağda baş verənlər humanitar böhrandır. Humanitar böhran nədir? Dağlıq Qarabağa ərzaq verilmir, ərzaq çatışmır. Xarici ərzaq təchizatı kəsilib. Bir sıra zəruri mallar təmin edilmir. Uşaq qidası verilmir, dərman yoxdur. Gigiyena məhsulları yoxdur. Başqa vacib şeylər yoxdur. Azərbaycan tərəfindən Dağlıq Qarabağa təbii qazın verilməsi dayandırılıb. Dağlıq Qarabağa elektrik enerjisinin verilməsi Azərbaycan tərəfindən kəsilib. Yanacağın tədarükü də Azərbaycan tərəfindən kəsilib. Deməli, real aclıq təhlükəsi var, biz də sağlamlıq problemləri ilə üzləşirik və s.

Euronews: Bilirsiniz ki, Azərbaycan bunu inkar edir. Bakıda deyirlər ki, Ağdamdan keçən marşrut açıqdır.

Nikol Paşinyan: Nə demək istədiyinizi bilmirəm, çünki mən özüm imzaladığım və beynəlxalq sənəd statusu daşıyan bəyanatdan danışıram. Orada açıq şəkildə göstərilir ki, Laçın dəhlizi Rusiya sülhməramlılarının nəzarəti altındadır və bu, təkcə yol deyil, 5 km enində zonadır, Azərbaycanın nəzarətindən kənarda olmalıdır, məhz bu dəhliz Dağlıq Qarabağla Ermənistanın əlaqəsini təmin etməlidir. 

İlham Əliyev: Hərəkət azadlığı əngəllənmir. Biz aprelin 23-də sərhəd zastavasını qurduğumuz vaxtdan 2000-dən çox Qarabağ sakini sərbəst şəkildə Ermənistana keçib və geri qayıdıb. İyunun 15-də Ermənistan növbəti hərbi təxribat törədib, sərhədçilərimizdən birini yaralayıb və istintaq müddətində yol bağlanıb. Ancaq sonra yenidən açıldı. Qızıl Xaç Cəmiyyəti Ermənistanda dərman preparatlarının daşınmasını və müalicəyə ehtiyacı olan xəstələrin təxliyyəsini bərpa edib. Amma təəssüf ki, yoxlama zamanı Qırmızı Xaç yük maşınlarında siqaret, iPhone və benzin kimi qanunsuz mallar aşkar edilib. Qırmızı Xaç bunu etiraf etdi və bizə bildirdi ki, qaçaqmalçılığa görə məsuliyyət daşımırlar. Eyni zamanda yük maşınlarında və sürücülərin geyimində qurumun emblemi təsvir olunub.

Qarabağ erməniləri seçim qarşısında

Euronews: 2020-ci ildə hər iki tərəfdən təxminən 5000 adam həlak oldu. Mən Dağlıq Qarabağa gəldim və həlak olan erməni əsgərlərinin anaları ilə görüşdüm. Həmçinin Azərbaycandakı həmkarlarımın əməyi sayəsində ağrıları, iztirabları fərqli prizmadan müşahidə edə bildim. Müharibədə və oğullarının ölümündə siyasətçiləri günahlandırdığını deyən bir qadınla söhbəti xatırlayıram. Onun fikrincə, siyasətçilər müharibə tələlərinə düşməməli, problemləri diplomatiya yolu ilə həll etməlidirlər. Sizcə, missiyanız nədir? Davamlı sülh yaratmaq, yoxsa müharibəni qazanmaq?

İlham Əliyev: Müharibədə qalib gəlmək mənim həyatımın, ən azından siyasi həyatımın missiyası idi və mən bunun öhdəsindən uğurla gəldim. Biz müharibədə qalib gəldik. Biz ədaləti bərpa etdik, ərazi bütövlüyümüzü bərpa etdik. İndi biz sülh haqqında danışırıq. Əgər Ermənistan sülh istəyirsə, biz buna nail olacağıq, çünki bizim Ermənistana qarşı ərazi iddiamız yoxdur və onların bizə qarşı ərazi iddiaları olmasını istəmirik. Yəni Qarabağda, hazırda müvəqqəti olaraq Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində olan ərazidə yaşayan insanlar Azərbaycandadır. Onlar seçim etməlidirlər: bizim vətəndaşlarımız və etnik azlıq kimi yaşamaq üçün burada qalsınlar - bilirsiniz, bizdə çox var - ya da tərk etsinlər.

“Siyasətçilərdən sülh tələb edirik”

Nikol Paşinyan: Bilirsiniz, hər halda müharibə yanlışdır. Müharibə gedirsə, deməli, filankəs filan yerdə səhv edib və ya bir qrup insan səhv edib. Amma digər tərəfdən, müharibənin səbəbi nədir? Müharibənin səbəbi davamlı sülhün əldə edilməsinin və ya sülhün qorunmasının qeyri-mümkün olmasıdır. Bəs bu səbəb həqiqidirmi? Məsumluq? Bu hiyləgərlik deyilmi? Bu başqa sualdır. Oğlum da müharibədə olub. Həyat yoldaşım da müharibədə idi. İndi isə çox ciddi sual verirsiniz. Amma məncə, bunun çox fərqli məna səviyyələri var. Bəşəriyyət bütün varlığı boyu müharibələrdən qaçmağın, sülhə can atmağın zəruriliyindən danışır...

Euronews: Qarşı tərəfə çatdırmaq istədiyiniz bir şey varmı? Söhbət danışıqlar zamanı rastlaşdığınız siyasətçilərdən yox, sadə insanlardan gedir?

Nikol Paşinyan: Hesab edirəm ki, bütün sözlər artıq deyilib. İnsanlar adətən deyirlər: biz bu yer üzündə çoxdan yaşayırıq və bundan sonra da burada yaşayacağıq. Baxmayaraq ki, Ermənistan ictimaiyyətinə və Azərbaycan ictimaiyyətinə hələ də müraciət etmək istədiyim bir şey var, çünki hər iki ölkədə insanlar öz hökumətlərindən sülh tələb etməlidirlər. Bu, sosial tələb kimi dəqiq formalaşdırılmalıdır. Və bu, səriştə, dinclik və çevikliklə həyata keçirilməlidir.

“Biz onlara normal həyat təklif edirik”

İlham Əliyev: Bu barədə heç vaxt düşünməmişəm, çünki həyatımda ilk dəfədir ki, mənə belə bir sual verilir. Ermənistandakı ermənilərə mesajım: biz sizin dövlətlə sülh istəyirik. Digər çağırış isə hazırkı geosiyasi vəziyyəti və qüvvələrin uyğunlaşdırılmasını aydın şəkildə anlamaqdır. Ermənistan rəhbərləri uzun illərdir ki, öz xalqını inandırır ki, onlar dünyanın ən güclü ordusuna malikdirlər, müharibə başlasa, Bakıya gələcəklər, müharibə bu rəvayəti pozdu. Biz başqa müharibə istəmirik. Nə bu gün, nə də gələcəkdə. Qarabağdakı ermənilərə gəlincə, onlar öz qondarma liderlərinin arxasınca getməməlidirlər. Onlara hər zaman yalan danışırdılar. Qarabağ erməniləri başa düşməlidirlər ki, təhsil, mədəniyyət, dini, bələdiyyə daxil olmaqla, təhlükəsizlik təminatları və hüquqları olan Azərbaycan cəmiyyətinin bir hissəsi olmaqla, normal həyat sürə biləcəklər, daha manipulyasiya edilməyəcəklər. Biz onlara normal həyat təklif edirik. Və düşünürəm ki, məni eşidirlərsə, başa düşməlidirlər. Onlar da bilirlər ki, mən bunu belə deməzdim".