Qaz, Ermənistanla sülh və Bakının diplomatik balansı...

Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi – Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyevin Slovakiyanın “Hospodárske noviny” nəşrinə müsahibəsi:

- Azərbaycan Qafqazda getdikcə vacib oyunçuya çevrilir. Mərkəzi Avropa ölkənizin xarici siyasətində hansı rol oynayır?

– Biz Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrini ənənəvi dostlarımız və tərəfdaşlarımız hesab edirik. Bizim onlarla tarixən əlaqələrimiz, dostluq münasibətlərimiz var, xüsusən də söhbət Çexiya və Slovakiya kimi ölkələrdən gedir. İyun ayında Praqada keçirilən "Globsec" təhlükəsizlik konfransında iştirak etmək fürsətinə görə çox minnətdaram. Bəzən biz diplomatik və bir az yumorla qeyd edirik ki, slovak və çex dostlarımızla dialoq aparmaq bizim üçün əlverişlidir, çünki biz bir-birimizi çox yaxşı başa düşürük. Bizim ümumi cəhətlərimiz çoxdur, oxşar çətinliklərlə üzləşirik. Bu mənada deyə bilərik ki, siz bizim üçün vacib tərəfdaşlarsınız, onların vasitəsilə Avropa İttifaqına və digər beynəlxalq qurumlara mesajlarımızı çatdıra bilərik. Bütün bu cəhətləri nəzərə alsaq, nəticə göz qabağındadır: Mərkəzi Avropa ölkələri bizim etibarlı tərəfdaşlarımızdır.

- Ötən may ayında Slovakiyanın Baş naziri Robert Fitso əsasən enerji və müdafiə sektorundan olan 40-dan çox sahibkardan ibarət nümayəndə heyəti ilə Bakıda səfərdə olub. Enerji Azərbaycanın digər ölkələrlə, məsələn, Slovakiya ilə əməkdaşlığının əsas sahəsidirmi?

- Bəli, əlbəttə. Nəhayət, enerji sahəsində Slovakiya və digər ölkələrlə çox yaxşı əlaqələrimiz var. Ancaq vurğulamaq istərdim: bizim münasibətlərimiz tarixi kontekstdə qurulub. Əvvəllər aramızda çoxlu insani və siyasi əlaqələr olub. Bu ənənəvi əsasda biz iqtisadi və ticari əlaqələri fəal şəkildə inkişaf etdiririk. Enerji isə Azərbaycan ilə Avropa İttifaqı ölkələri arasında əməkdaşlığın və tərəfdaşlığın əsas elementidir.

- Hazırda enerji sahəsində əməkdaşlıq necə görünür?

- Azərbaycan qazı Avropa bazarına Trans-Adriatik Boru Kəməri ilə çıxarılır. Bu gün Azərbaycan Avropanın səkkiz ölkəsini birbaşa qazla təmin edir və ümumilikdə 12 Avropa ölkəsi ondan istifadə edir. Biz etibarlı tərəfdaş olduğumuzu dəfələrlə sübut etmişik. Üstəlik, qaz və enerji sektorunda əməkdaşlıq heç bir siyasi təsir olmadan baş verir - bu, sırf kommersiya məsələsidir, sırf biznesdir. Təbii ki, biz tərəfdaşlarımızın enerji təhlükəsizliyində maraqlıyıq.

- Enerji təhlükəsizliyi dünyada mövcud siyasi vəziyyətlə sıx bağlıdır. Son illərdə, xüsusən 2022-ci ilin fevralında Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlayandan sonra bu sahədə əməkdaşlıq artıbmı?

- Əlbəttə. 2022-ci ildə Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Lyayen Azərbaycana səfər edib. Bu, demək olar ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlayandan dərhal sonra baş verdi. Həmin dövrdə Avropa İttifaqının təcili olaraq yeni enerji impulsuna ehtiyacı var idi. Və onun həllində əsas rolu Azərbaycan oynadı. Biz Avropanı lazımi qazla təmin etdik. Baş nazir Fitsonun Bakıya səfəri də bu müzakirələrin tərkib hissəsi olub.

- Slovakiyanın enerji biznesinizin bir hissəsi olmasını istərdinizmi?

– Bildiyimə görə Slovakiya artıq müəyyən həcmdə Azərbaycan qazı alıb. Biz əlbəttə ki, əməkdaşlığı genişləndirməyə və qaz tədarükünü artırmağa hazırıq və qərarlıyıq. Lakin bu, Aİ ilə, ilk növbədə, infrastruktur sahəsində qarşılıqlı fəaliyyətin yeni səviyyəsini tələb edir. Azərbaycanın Xəzər dənizində zəngin qaz ehtiyatları var, lakin Trans-Adriatik Boru Kəmərinin və Cənub Qaz Dəhlizinin imkanları artıq tam istifadə olunub. Onları texniki cəhətdən genişləndirmək lazımdır. Bundan başqa, Avropanın da qaza ehtiyacı var. Ona görə də hər iki tərəfin bu məsələyə realizmlə yanaşması son dərəcə vacibdir.

– Bu istiqamətdə nə etməyi planlaşdırırsınız?

– Mövcud qlobal vəziyyəti nəzərə alaraq, biz Aİ ilə imzaladığımız Anlaşma Memorandumu əsasında yeni strateji enerji əməkdaşlığı qurmaq istəyirik. Amma bunun mümkün olması üçün uzunmüddətli müqavilələr lazımdır. İndi top Avropa İttifaqının meydançasındadır. Biz sadəcə onun cavabını gözləyirik.

– Sizcə, Azərbaycan qazı uzunmüddətli perspektivdə Rusiya tədarükünü tamamilə əvəz edə bilərmi?

– İstehlakçılar üçün hər hansı rəqabətə girmək heç vaxt məqsədimiz olmayıb. Biz həmişə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığa can atmışıq. Bundan əlavə, əgər mənə düzgün məlumat verilirsə, Rusiya qazının həcmi 100 milyard kubmetrdən artıqdır. Biz Avropanı kimin enerji resursları ilə təmin edə biləcəyinə görə Rusiya ilə rəqabət aparmırıq – bizim reallıq tamam başqadır. Bizim öz imkanlarımız var və mən inanıram ki, Azərbaycan qazı sayəsində Aİ İttifaqın şərq qanadının enerji təhlükəsizliyinə təzyiqi azalda biləcək.

– Slovakiya “dünyanın hər dörd istiqamətində” diplomatiya aparır. Azərbaycan Rusiya, Türkiyə, İran kimi dövlətlərin güclü mövqelərə malik olduğu regionda yerləşir. Siz də bütün əsas oyunçularla yaxşı münasibət saxlamağa çalışırsınız?

– Düşünürəm ki, biz siyasətdə qərəz və stereotiplərə çox rast gəlirik. Slovakiya və Azərbaycan təxminən eyni ölçüdə olan ölkələrdir. Belə bir mövqeyə malik olduğunuz və ətrafınızda sizdən bir çox cəhətdən fərqli olan qonşuların əhatəsində olduğunuz halda, müxtəlif tərəfdaşlıq modelləri axtarmaq, məncə, ölkənizin maraqlarına uyğundur. Azərbaycanın xarici siyasəti məhz belədir.

- Gəlin buna daha ətraflı baxaq.

– Bir tərəfdən, bizim qonşumuz Rusiya var, onunla münasibətləri tamamilə normal saxlamağa çalışırıq. Digər tərəfdən, İran var ki, onunla da mehriban qonşuluq münasibətlərinə can atırıq. Bizim həm İsraillə, həm də Çinlə yaxşı münasibətlərimiz var. Bundan əlavə, biz ABŞ-la məhsuldar dialoq qururuq. Bizim üçün bu, kiminsə xaric edilməsi məsələsi deyil, əksinə, inklüzivlik – mövcud qarşılıqlı fəaliyyət məkanına daxil olmaqdır. Biz əminik ki, ikitərəfli münasibətlərin bir kompleksi heç bir halda digər əməkdaşlıq formatlarını istisna etməməlidir.

- İran sizin ənənəvi tərəfdaşınızdır, amma İsraillə də yaxşı münasibətləriniz var. Onlar arasında baş verən son münaqişədə Azərbaycan kifayət qədər neytral mövqe tutubmu?

- Son vaxtlar regionda təhlükəsizliklə bağlı vəziyyətin pisləşməsi bizdə səmimi təşviş və narahatlığa səbəb olub. Belə bir eskalasiya nə bizim, nə də başqalarının maraqlarına uyğundur. Əksinə, bu, regional təhlükəsizlik və sabitliyin səviyyəsini ciddi şəkildə pisləşdirə bilər. Bu, bizim üçün xüsusilə narahatdır, çünki söhbət yaxın qonşuluğumuzdan gedir. Biz dəfələrlə və israrla gərginliyi dərhal azaltmağa və bütün diplomatik vasitələrdən, o cümlədən dialoqdan istifadə etməyə çağırmışıq ki, hər iki tərəf təcavüz və düşmənçilik aktlarını mümkün qədər tez dayandırsın. Bizim nöqteyi-nəzərimizdən bu, ilk növbədə mülki əhalinin təhlükəsizliyi məsələsidir. Biz insanların həyatı ilə bağlı son dərəcə narahatıq, çünki mülki əhali arasında itkilərin sayının əhəmiyyətli dərəcədə artdığını görürük. Bizim üçün bu, qətiyyən yolverilməzdir.

– Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın regionda əsas oyunçu olmaq istəyini dəstəkləyirsinizmi?

- Türkiyə həmişə əsas oyunçu olub. Biz inanırıq ki, prezident Ərdoğanın siyasəti, xüsusən də Türkiyəni transformasiya etməyi və onu rəqabətədavamlı bir ölkəyə çevirməyi bacardığına görə xüsusi təqdirə layiqdir. Amma Türkiyə təkcə regional oyunçu deyil, əsl qlobal aktora çevrilib. Rusiyada, Ukraynada, Yaxın Şərqdə, Balkanlarda və ya bu gün qlobal əhəmiyyətli hadisələrin cərəyan etdiyi hər hansı digər regionda baş verənlərə baxın. Türkiyə hər yerdə müsbət rol oynayır. Və bu rolu gələcəkdə də davam etdirməsi son dərəcə vacibdir.

– Bu, açıq-aydın Bakının maraqlarına uyğundur, çünki Türkiyə Azərbaycanın tarixi müttəfiqidir. Siz türk xalqlarının bir parçası olaraq dil və mədəniyyətlə bağlısınız.

– Türklər azərbaycanlılar üçün doğrudan da qardaş və strateji müttəfiqdirlər. Hətta biz bu münasibətə “Bir millət, iki dövlət” deyirik. Ona görə də, Türkiyənin yaxın qardaşları olaraq, onun qlobal mövqeyinin yüksəldiyini görmək bizim üçün çox təbiidir.

– Prezident Ərdoğan Rusiya-Ukrayna münaqişəsində sülhməramlı olmağa çalışır. Müzakirə prezidentlər Volodimir Zelenski və Vladimir Putinin İstanbulda barışa bilməsi ilə bağlı olub. Ankaranın bu cür səylərini dəstəkləyirsinizmi?

- Deyim ki, Türkiyə, xüsusilə İstanbul sülh üçün ideal yer olardı. Gözəl şəhər olmaqla yanaşı, bu cür dialoq üçün idealdır, bu, tarixən yeni deyil - Türkiyə həmişə sülhməramlı olub. Onun Qara dənizin dibi ilə hər iki ölkə ilə - Rusiya və Ukrayna ilə həmsərhəd olduğunu və onlarla xüsusi münasibətləri olduğunu nəzərə almaq kifayətdir. Bundan əlavə, Türkiyə mühüm qlobal statusa malik NATO üzvüdür. Bütün bu amilləri nəzərə alaraq, mən əminəm ki, Türkiyə bu münaqişədə vasitəçilik etmək üçün ən doğru aktordur. O, hər iki tərəfi lazımi şəraitlə, o cümlədən sülh danışıqları üçün bütün infrastrukturla təmin edə bilər. Mən Ankaranın bu müharibəni bitirmək və sülhə nail olmaq üçün səmimi və ciddi istəyinini görürəm.

- Bu münaqişədə Bakının mövqeyi necədir?

- Rusiya bizim qonşumuzdur. Biz onunla tam normal münasibətlər saxlamağa çalışırıq. Bütün qonşularımızla yaxşı münasibətlər saxlamaq təkcə Azərbaycan üçün deyil, istənilən başqa ölkə üçün bir nömrəli prioritetdir. Eyni şey Ukraynaya da aiddir. Siz yaxşı bilirsiniz ki, Sovet İttifaqı dövründə biz ruslarla, ukraynalılarla bir dam altında yaşayırdıq. Bizim hər iki ölkə ilə SSRİ-nin dağılmasından sonra da davam edən güclü insani əlaqələrimiz var. Həm Rusiyada, həm də Ukraynada xeyli azərbaycanlı yaşayır. Qarışıq nikahlarımız çoxdur. Ona görə də bu gün baş verənlər bizim üçün böyük faciədir. Azərbaycanlılar bu münaqişənin faciəvi görüntülərini televiziya və internetdə ürək ağrısı ilə izləyirlər.

– Əvvəla, insanlar müharibənin bitməsini istəyirlər?

- Tam olaraq. Amma mən bir şeyi də vurğulamaq istəyirəm - bizim siyasətimizin təməl daşı ərazi bütövlüyü prinsipidir. Keçmişdə bu prinsipin pozulmasından ölkəmiz çox zərər çəkmişdir. Ona görə də biz digər dövlətlərin ərazi bütövlüyünün qorunmasını qətiyyətlə dəstəkləyirik. Eyni zamanda, biz Rusiya ilə Ukrayna arasında hərbi qarşıdurmaya hər hansı müdaxilədən qaçırıq. Bizim nöqteyi-nəzərimizdən bu, son dərəcə acınacaqlı vəziyyətdir.

– Amma Türkiyə Ukraynaya pilotsuz təyyarələr verməklə onu dəstəkləyir.

– Bu doğrudur, lakin biz bu münaqişəyə hərbi texnikanın verilməsindən qəsdən uzaq dururuq. Biz yalnız Ukraynaya, xüsusən də ən çox əziyyət çəkən uşaqlara humanitar yardım edirik. Biz həmçinin elektrik generatorları kimi lazımi avadanlıqları təmin edirik. Lakin biz heç bir hərbi dəstəkdə iştirak etmirik və belə təşəbbüslərin bir hissəsi deyilik. Bu, Azərbaycanın bloklara qoşulmayan ölkələrə aid olması ilə bağlıdır.

– Mayın sonunda Baş nazir Fitso Ermənistana səfər edib və burada fəxri qonaq qismində İrəvan Dialoqu konfransının ikinci raundunu açıb. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan çıxışının əhəmiyyətli hissəsini Azərbaycanla münasibətlərə həsr edib. Xüsusilə Dağlıq Qarabağ ətrafındakı münaqişə kontekstində ölkələrinizin tezliklə real sülhə qovuşacağını gözləmək olarmı? Siz ərazi bütövlüyü prinsipindən danışarkən yəqin ki, məhz bunu nəzərdə tuturdunuz.

– Əvvəla, vurğulamaq istəyirəm ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh artıq mövcuddur. Müharibə bitdi. Sərhədlərimizə baxsanız, sülh və sabitlik görərsiniz. Üstəlik, deyərdim ki, regionda qanuniliyə və legitimliyə əsaslanan yeni status-kvo yaranıb. Təəssüf ki, əvvəlki status-kvo Ermənistanın Azərbaycan ərazilərinin hərbi işğalı faktına əsaslanırdı. Amma bu səhifə artıq çevrilib. Biz gələcəyə baxırıq. Sülh sazişinin mətni razılaşdırılıb.

– Bu o deməkdirmi ki, Qarabağda de-fakto və de-yure sülh var?

- Bir az daha mürəkkəbdir. Kağız üzərində sülh ola bilər, amma yerdə vəziyyət fərqli ola bilər. İndi bizdə əks vəziyyət yaranıb. Ərazidə sülh var, Ermənistan-Azərbaycan sərhədi sabitdir, Qarabağ artıq müzakirə mövzusu deyil. Ermənistanın işğalçı qüvvələri bütün Azərbaycan ərazilərindən tamamilə çıxarılıb. Lakin sülh sazişinin nəhayət qüvvəyə minməsi üçün son bir addım lazımdır.

- Hələ hansı addımı atmaq lazımdır?

– Biz Ermənistandan Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ilə bağlı müddəaları özündə əks etdirən konstitusiyaya dəyişiklik etməyi gözləyirik. Lakin müsbət haldır ki, bizim Ermənistanla ikitərəfli əlaqə kanalımız var. Problemli məsələləri birbaşa, heç bir vasitəçi olmadan müzakirə edirik. Gündəliyimizdə həqiqətən də vacib mövzular var. Əsas odur ki, hərbi qarşıdurma elementləri bizim gündəliyimizdən tamamilə çıxarılıb. Bəli, hələ də aramızda mübahisə var, amma qonşu dövlətlər arasında mübahisələr normaldır. Biz onları hətta bəzi Aİ üzvləri arasında da görürük. Amma mübahisələri həll etmək üçün diplomatiya və dialoq var. Biz Ermənistanla münasibətlərimizi hərbi qarşıdurmadan siyasi mübahisə vəziyyətinə keçirə bilmişik. Və, məncə, bu yaxşı əlamətdir.

- Prezident Donald Tramp hakimiyyətə gələndən sonra Azərbaycanın ABŞ-la münasibətləri dəyişibmi?

- Bəli və bu, həqiqətən də kəskin dəyişiklik idi. Prezident Co Baydenin administrasiyası dövründə bizim ABŞ-la əməkdaşlıqda müəyyən problemlər var idi. Bizə qarşı tamamilə lazımsız sanksiyalar tətbiq olunurdu. Bundan əlavə, həmin administrasiyanın strateji regional baxışı yox idi. Amma Tramp administrasiyasının gəlişi ilə əməkdaşlıq səviyyəsini strateji tərəfdaşlığa yüksəltmək təklifləri var.

- Avropa İttifaqının bəzi ölkələrində Azərbaycanın neft şirkəti olan SOCAR-ın yanacaqdoldurma məntəqələrini, məsələn, qonşu Avstriyada görmək olar. Bu da Azərbaycanı Avropaya açmağın bir yoludurmu?

- Əksinə, bu, siyasi layihədən çox kommersiya xarakteri daşıyır. Bu təmiz biznesdir. Digər tərəfdən, mən hesab edirəm ki, bu cür əməkdaşlıq hər iki tərəf üçün faydalıdır - bu, "qazan-qazan" vəziyyətidir. Düzgün və Avropa qanunvericiliyinə tam uyğun aparılarsa, Avropa hər bir ölkə kimi Azərbaycanla da istənilən biznesə açıqdır. Bu tamamilə normaldır. Bu, Aİ qanun və qaydalarına tam uyğun gələn Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin (ARDNŞ) fəaliyyətinə də aiddir. SOCAR həmçinin Avropaya sərmayə qoyur və bununla da Aİ-nin enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə töhfə verir.

– SOCAR-ın Avropada genişlənməsi brendi daha tanınmış edirmi?

– Bəli, adi Aİ vətəndaşlarının təkcə Aİ-yə üzv dövlətlərdə deyil, məsələn, İsveçrədə də fəaliyyət göstərən bu şirkətin keyfiyyətli xidmətlərindən istifadə etmək problemi yoxdur. Amma yenə də deyirəm, bu, siyasət deyil, biznesdir.

– Fitso bir ay əvvəl Slovakiyanın nüvə enerjisi sektorunun nümayəndələri ilə Ermənistanda idi. Bu mövzu Azərbaycanı da maraqlandırırmı?

– Hazırda bu, enerji gələcəyimiz kontekstində müzakirə mövzusu deyil. Yəqin ki, biz əsas diqqəti bərpa olunan enerji mənbələrinə və qaza yönəldəcəyik.

– Keçən il Fitsonun da Bakıda nümayəndə heyətinin tərkibində olduğu Slovakiya müdafiə sənayesi haqqında nə demək olar?

- Slovakiyanın bu sahədə böyük potensialı var. Sənayesi, o cümlədən müdafiə sektoru inkişaf etmiş ölkədir. Azərbaycan da bu sahədə kifayət qədər iddialıdır. Müdafiə sektorumuz dinamik inkişaf edir. Biz ölkələrimizin uğurla əməkdaşlıq edə biləcəyi müdafiə sahəsində bəzi ixtisaslaşmış seqmentlərdə maraqlıyıq.