Xəzərin çirklənməsinin yeni mənbələri aşkar edilib

Rusiya alimləri müəyyən ediblər ki, mürəkkəb atmosfer sirkulyasiyası prosesləri nəticəsində uzaq sənaye mərkəzlərindən havaya atılan çirkləndirici maddələr Xəzər dənizinə daxil ola bilər.

Bu araşdırmanı TASS agentliyinə “Rusiya Elmlər Akademiyasının (REA) A.O.Kovalevski adına Cənub Dənizlərinin Biologiya İnstitutunun (InBYUM) Federal Araşdırmalar Mərkəzinin elmi işçisi Vladimir Tabunşik bildirib. O deyib: “Biz Xəzər dənizinə axan çay hövzələrini öyrənmək üçün məsafədən monitorinq alətlərindən istifadə edirik. İşlər avqustda başlayıb, lakin artıq ilkin məlumatlar var. Məsələn, iki xarici çayın hövzəsi ərazisində havanın nəzərəçarpacaq dərəcədə daha çox çirkləndiyini aşkar etmək mümkün olub. Üstəlik, çirklənmə mənbəyi bu ərazidə deyil, Xəzərin sahilindən uzaqda - sənaye mərkəzlərində yerləşir ki, onlar da əvvəlcədən müəyyən edilib”.

Tabunşik izah edib ki, sənaye tullantıları ilə çirklənmiş hava kütlələrinin uzaq məsafələrə hərəkəti atmosferdə sirkulyasiya prosesləri ilə izah olunur. İndi tədqiqatın müəllifləri emissiya mənbələri və onların paylanması haqqında məlumatları dəqiqləşdirir.

Agentliyin həmsöhbəti bildirib ki, çirklənməni meteoroloji peyklərdən biri sayəsində aşkar etmək mümkün olub. “Peykin avadanlığı havanın vəziyyətini qeyd edir və bir neçə çirkləndiricini ayırd etməyə imkan verir. Əlbəttə ki, onların hamısını deyil. Bizim vəziyyətimizdə azot dioksidi, kükürd dioksidi, formaldehid, metan, ozon və dəm qazını aşkar edə bildik. Hələlik dəqiq nəticələri deyə bilmərəm, məlumatlar təhlil edilir, lakin bu mərhələdə belə aydın olur ki, çirklənmə səviyyəsi, məsələn, Rusiya çay hövzələrində olduğundan nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksəkdir”, - deyə tədqiqatçı qeyd edib.

Onun sözlərinə görə, 2025-ci ildə ekspedisiya planlaşdırılır ki, bu da Xəzər dənizinə axan çayların sularında nə qədər böyük həcmdə zərərli maddələrin çökdüyünü və onların, məsələn, dib çöküntülərində toplanıb-toplanmadığını yerindəcə müəyyənləşdirməyə imkan verəcək.

Tabunşik daha sonra bildirib ki, InBYUM əməkdaşları akademik M.D.Milionşikov adına Qroznı Dövlət Neft Texniki Universiteti və Rusiya Elmlər Akademiyasının Uzaq Şərq Federal Tədqiqat Mərkəzinin (Mahaçqala) Geologiya İnstitutundan olan həmkarları ilə birlikdə “Dinamikalar” federal layihəsini həyata keçirirlər. Rusiya Federasiyasının Elm və Ali Təhsil Nazirliyinin maliyyə dəstəyi ilə iqlim dəyişikliyi və artan antropogen təzyiq şəraitində Şimal-Şərqi Qafqazın, Azərbaycanın və İranın dağ çayları hövzələrinin geoloji-ekoloji vəziyyəti öyrənilir.

Alim qeyd edib: “Başqa bir tədqiqat sahəsi Xəzərə tökülən çayların drenaj hövzələrini müəyyən etmək və vurğulamaq üçün rəqəmsal relyef modellərindən istifadənin mümkün olub-olmadığını yoxlamaqdır. Uzaqdan izləmə üsullarının qeyri-kamil olduğunu və məlumatların dəqiqliyinin həmişə tələb olunan səviyyədə olmadığını başa düşmək vacibdir. Bundan əlavə, tədqiq olunan regionda çətinliklər həm də Xəzərin Avrasiyanın daxili su hövzəsi olması və dünya okeanının səviyyəsindən aşağıda yerləşməsi ilə bağlıdır. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, biz bir tərəfdən rəqəmsal modellərdən istifadənin mümkünlüyünü sübuta yetirə bildik, digər tərəfdən hətta onların sayəsində çaylar haqqında yeni məlumatlar əldə etdik və drenaj hövzələrinin sərhədlərini dəqiqləşdirdik”.

İnstitutun mətbuat xidmətinin məlumatına görə, avqust və sentyabr aylarında Dağıstan, Çeçenistan və İnquşetiya ərazilərində birgə ekspedisiyalar həyata keçirilib. Oktyabrda isə rusiyalı alimlər Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasından olan həmkarları ilə birlikdə bu ölkənin ərazisindən Xəzər dənizinə axan iki çayın hövzəsindən nümunələr toplayıblar. Torpaq və quru bitkiləri, su, dib çöküntüləri və asılı maddələrdən nümunələr alınıb. Daha sonra onlar Cənub Dənizləri Biologiya İnstitutunun laboratoriyalarında analiz ediləcək.

“Məqsədimiz fiziki-coğrafi, sosial-iqtisadi, siyasi və digər əsas amillərin təbii obyektlərə təsirini hərtərəfli nəzərdən keçirmək, o cümlədən resursların dayanıqlı idarə edilməsini təmin etmək üçün praktiki tövsiyələri daha da inkişaf etdirməkdir”, - deyə mətbuat xidməti Azərbaycanda fəaliyyət göstərən InBYUM ekspedisiya qrupunun rəhbəri Aleksandra Nikoforovaya istinadla bildirib.

Rusiya hökuməti son vaxtlar Xəzər dənizinə və bununla bağlı proseslərə diqqəti artırıb. Belə ki, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Xəzər dənizinin dayazlaşması ilə bağlı elmi təhlillərin aparılmasına göstəriş verib. Bu və bununla bağlı məsələlər üzərində işləyən alimlər artıq qeyd ediblər ki, bu proses həqiqətən baş verir və təkcə suyun səviyyəsinə deyil, həm də ekosistemin bir çox aspektlərinə təsir göstərir.