Bizim regional “3+3” formatında nə var, nə yox?

Oktyabrın 18-də Türkiyə xarici işlər nazirlərinin “3+3” formatında növbəti görüşünə ev sahibliyi edəcək. Format hələ də natamamdır. Gürcüstan növbəti dəfə iştirakdan imtina edib. Bu başadüşüləndir...

Ermənistan da öz iradəsi ilə iştirak etmir, İrəvan İrana bu təklifdən imtina edə bilməz və Türkiyəyə səfəri Paşinyan hökumətinin Azərbaycanla münasibətlərin normallaşması ilə əlaqələndirmədən Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmaq istəklərinin bir hissəsidir.

Bu regional formatda əsas maneələri və problemləri xatırlayaq:

- Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi yoxdur

- Türkiyə ilə Ermənistan arasında diplomatik əlaqələr yoxdur

- Rusiya ilə Gürcüstan arasında diplomatik əlaqələr yoxdur, Gürcüstan əraziləri hələ də Rusiyanın işğalı altındadır

- Azərbaycanla Ermənistan, Ermənistanla Türkiyə arasında regional kommunikasiyalar bağlıdır.

2020-ci ilin 44 günlük müharibəsinin geosiyasi nəticələri oldu, amma onların əksəriyyəti hələ həyata keçirilməyib.

- Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin bərpası reallaşan yeganə nəticədir.

- Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması

- Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması

- kommunikasiyaların açılması.

Yəni 44 günlük müharibənin nəticələri effektiv regional formatın formalaşması yolunda bir çox maneələri və problemləri aradan qaldırmalı idi.

Digər tərəfdən, regional “3+3” formatının özünəməxsus elementar əsasları var. Gəlin onlara baxaq və reallığı nümayiş etdirək...

- region ölkələri bir-birinə təhdid yaratmamalıdır - Azərbaycan və Ermənistan hələ də bir-birinə təhlükə yaradır.

- region ölkələri regionun qonşuları üçün təhlükə yaratmamalıdır - bu baxımdan İranın Azərbaycana, Rusiyanın Gürcüstana, Türkiyənin Ermənistana qarşı iddiaları var.

- regionun qonşuları region ölkələrinə təhlükə yaratmamalıdır - burada artıq Gürcüstanın Rusiyaya qarşı iddiaları (ərazilərin işğalı), Azərbaycanın İrana, Ermənistanın Türkiyəyə qarşı iddiaları var...

Gördüyümüz kimi, 44 günlük müharibənin geosiyasi nəticələri həyata keçirilərkən böyük bir maneə və problem təbəqəsi aradan qaldırılır. Yalnız Rusiya-Gürcüstan yolu həll olunmamış qalır...

Bölgənin qonşuları bəyan edirlər ki, bölgənin problemləri bölgə daxilində həll olunmalıdır. Əgər bu niyyət doğrudan da səmimidirsə, o zaman region ölkələrinin regiondan kənarda yardım axtarmasının qarşısını almaq üçün hərəkətə keçmək region qonşularının üzərinə düşür.

Bu kontekstdə Türkiyə Ermənistanla münasibətlərdə konstruktivlik nümayiş etdirir və Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşması ilə Ermənistanla münasibətləri normallaşdırmağa hazırdır. İran Ermənistan ərazisindən keçən kommunikasiyaların qarşısının alınması və onun ərazisindən yeni kommunikasiya marşrutlarının yaradılması ilə bağlı anlaşılmaz mövqedə qalır. Və Gürcüstanla problemlərin həlli üçün heç nə etməyən Rusiya var...

Bölgənin qonşularının da bölgə ölkələrindən gözləntiləri var ki, onlar ifadəli və əksər hallarda maksimalistdirlər.

Beləliklə, aşağıdakı nəticəni əldə edirik.

Əgər regionun qonşuları bu regional formatda bu qədər maraqlıdırsa, o zaman hərəkətə keçməlidir:

- 44 günlük müharibənin geosiyasi nəticələrini həyata keçirmək;

- İran regional kommunikasiyaların tikintisinə başlasın və başa çatdırsın;

- Rusiya Gürcüstana qarşı işğalçılıq siyasətindən əl çəkməli, Abxaziya və Sxivanlı bölgəsinin Gürcüstana reinteqrasiyasına yardım etməlidir...

Bunsuz regional “3+3” formatından nəticə əldə etmək mümkün olmayacaq və bütün bunlar ritual görüşlərlə natamam format səviyyəsində qalacaq...