Cənubi Qafqazın yeni parametrlərinə hazırlıq

Cənubi Qafqaz regionunda yeni parametrlər formalaşır. Region ölkələri son üç onillikdə sabit kimi görünən regionun baza parametrlərini dəyişdirmək üçün addımlar atırlar.

44 günlük müharibənin 4 nəticəsi var, onlardan biri tam həcmdə həyata keçirilib, digər üçü isə icra prosesindədir. Gəlin bu nəticələrə və ayrı-ayrı ölkələrin onlara münasibətinə nəzər salaq.

1. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinin bərpası. Müharibə bitdikdən sonra üç il ərzində bir çox ölkələr onun nəticələrini dəyişdirməyə çalışdılar. Lakin 2023-cü ildən sonra uyğunlaşma prosesi gedir.

ATƏT-in Minsk Qrupunun buraxılması və bu qərar üçün ATƏT-in bütün üzvlərinin, o cümlədən MQ-nün üç həmsədrinin səs verməsi göstərdi ki, Moskva, Vaşinqton, Paris, Brüssel üçün mövzu bağlanıb. İran prezidenti Qarabağı ziyarət etdi və mövzunu İran üçün bağladı.

Bəli, bu ölkələrdə mövzunu canlandırmaq istəyən qruplar var, amma onlar azlıqdır. Hətta Rusiya artıq ölkəyə Qarabağ ermənilərini Azərbaycana qarşı iddialar formalaşdırmaq üçün yox, Ukraynadakı müharibədə iştirak etmək məqsədilə cəlb edir. Yəni, ən passionar Qarabağ erməniləri qurban verilir.

2. Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh. Bu prosesin artıq son müddəti bəlli olub. Ölkələr sülhə hazırdır və razılaşdırılmış addımlar atırlar.

ABŞ və Aİ sülhə yatırım etməyə hazırdır, Türkiyə və Gürcüstan prosesi səmimi dəstəkləyir.

Rusiya və İran dişlərini sıxaraq sülh prosesini dəstəkləyir, lakin praktiki nəticələrin həyata keçirilməsini uzaqlaşdırmaq üçün mövcud resurslardan istifadə etməyə çalışırlar. Lavrovun Vaşinqton sazişlərinin necə həyata keçiriləcəyi ilə bağlı bəyanatları da bununla bağlıdır. Moskva və Tehranda başa düşürlər ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhün indi, Rusiya və İranın resurslarda məhdud olduğu bir dövrdə həyata keçirilməsi onların maraqları üçün mənfi nəticələr doğuracaq.
Azərbaycan və Ermənistan arasında müharibə ehtimalının olmaması Ermənistanın hərbi mənada Rusiya və İrana ehtiyacını azaldır. Rusiya hələ də mövcud vəziyyətdə öz mövqeyini formalaşdırır. Hələ də ənənəvi şantaj və təzyiq alətlərini daxili siyasət, diaspor və iqtisadi əlaqələr vasitəsilə tətbiq etməyə çalışır. İran isə görünür, Ermənistanla hərbi ittifaq ideyasından imtina edib və Paşinyan hökuməti ilə strateji tərəfdaşlığı rəsmiləşdirməyə çalışır.

3. Ermənistan-Türkiyə normallaşması. Tərəflər hazırdır, Azərbaycan bu prosesin öz gündəliyi ilə tam sinxronlaşdırılmasına nail olub. Artıq məsələ yetişir...

ABŞ və Aİ bu mövzuya uzun müddətdir hazırdır və hətta prosesin sponsorları kimi çıxış edirlər.

Rusiya və İranı ən çox bu mövzu narahat edir, çünki Ermənistanda Türkiyə yoxdur və normallaşmadan sonra Türkiyə regionda təmsilçilik baxımından irəli çıxır.
Rusiya və İran Türkiyənin Ermənistanda peyda olmasına hazırlaşır, amma buna mane olmaq getdikcə çətinləşir.

4. Kommunikasiyaların açılması. Azərbaycan və Ermənistan hazır olduqlarını göstərir. ABŞ də yerdə bu prosesdə iştirak etməyə hazırlaşır, Aİ isə layihəni maliyyələşdirməyə hazırdır - xüsusi nümayəndə Qrono artıq Bakı və Naxçıvanı, həmçinin Ermənistanı ziyarət edib.

Lakin bu mövzuda hələ də boşluqlar var. Buna görə Rusiya və İran Ermənistan ərazisində öz iştirakını və maraqlarını təmin etməyə çalışır. Odur ki, yolların açılması mövzusunda "son döyüş" olacaq. Bu, Zəngəzur dəhlizində TRIPP sahəsinin parametrlərinin müəyyən edilməsi və infrastruktur inşasının başlanmasınadək davam edəcək.

Ermənistan layihəni İran, Fransa və Rusiya ilə uyğunlaşdırmaq üzrə böyük iş görür.

Beləliklə, region ölkələri bölgənin parametrlərini yaradacaq müharibə nəticələrinin həyata keçirilməsinə başlayıblar. Qərarlar yalnız Azərbaycan və Ermənistan tərəfindən qəbul edildikdə, hər hansı bir xarici oyunçu fakt qarşısında qoyula və yeni reallığa uyğunlaşma prosesini sürətləndirə bilər. Bu dövrdə silkələnmələr və maneələr olacaq. Lakin proses gedir...