Bakı sülh müqaviləsi prosesində niyə ABŞ-a etibar etmir?!

Birinci hissə

Bəli, yenə ABŞ haqqında... və "Freedom House" hesabatı haqqında... Və bu ABŞ mövzusunda qərəz və ya paranoya deyil... və bu, sui-qəsd nəzəriyyəsi deyil...

“Etnik təmizləmə” və “müharibə cinayətləri” ittihamı "əyləci basıb" yanından keçmək üçün çox ciddi bir şeydir. Hər şey kökündən həll edilməsə, bütün bunlar onilliklər boyu əks-səda verəcək! Mətndə “zaman” anlayışını da xatırladacağıq...

Mərkəzimiz baş qəhrəman, Dövlət Departamenti rəhbərinin köməkçisi O'brayenin ötən il noyabrın 15-də ABŞ Konqresində etdiyi çıxışların və bu il iyunun 10-da “Azadlıq” radiosunun Ermənistan bürosuna verdiyi müsahibənin məzmun təhlilini aparıb. Bütün bunları yoxlamaq olar...

Beləliklə, O'braynın Konqresdə açıqlamaları

ABŞ-ın üç fəaliyyət sahəsi var:
1. Qarabağdan qovulmuş ermənilər
2. Ermənistana yardım
3. Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhün əldə edilməsi.

O`Brayen öz çıxışında iki dəfə ermənilərin Qarabağdan çıxarılmasını ingilis dilində “kökü kəsilmiş” adlandırıb. Diplomatik jarqonda bunu “etnik təmizləmə”nin daha yumşaq sinonimi kimi başa düşmək olar. Yəni bu feilin köməyi ilə ermənilərin Qarabağı öz istəkləri ilə tərk etmələri inkar edilir, onların kimlərsə tərəfindən zorla çıxarıldığı göstərilir.

O'Brayen dinləmələrdə bildirib ki, onlar ABŞ-ın Qarabağdakı ermənilərin əmlakını və mədəni irsini qorumağa cəhd edərkən, Ermənistanın Qarabağdan çıxarılmasının müvəqqəti olduğuna inanırlar. Eyni zamanda, Birləşmiş Ştatlar tələb edir ki, insanlar düzgün seçim edə bilsinlər və “Dağlıq Qarabağa qayıtmaq və yaxşı yaşamaq üçün əlverişli şəraitə malik olsunlar” deyə adekvat məlumat alsınlar.

O'Brayen bildirib ki, ermənilərin Qarabağdan köçməsi zamanı baş vermiş hadisələrlə bağlı reportaj hazırlamaq üçün hadisəyə baxmaq üçün həm müstəqil müstəntiqləri, həm də öz müstəntiqlərini təyin ediblər. O'Brayen çıxışı zamanı bu araşdırmalar barədə Konqresə məlumat verəcəklərini bildirib, lakin nəticələrin açıqlanması üçün konkret vaxt açıqlamayıb. Dinləmələr zamanı O'Brayen bildirib ki, Dövlət katibinin göstərişi ilə onlar təkcə ermənilərin miqrasiyası zamanı deyil, ondan bir neçə ay əvvəl baş verənləri hərtərəfli və dərindən araşdırırlar (Xatırlayın: N1!!!).

O'Brien xatırlayıb ki, gəncliyində, ilk dəfə Dövlət Departamentində vəkil kimi işləməyə başlayanda, o, Bosniyada baş verənləri araşdıran qeyri-rəsmi qrupun bir hissəsi idi (bu fraqment N2-ni xatırlayın!!!). Bu təcrübədən sonra ona suallar verən konqresmenlərə demişdi ki, bu cür hadisələrin hərtərəfli təhqiqatının nəticələrinin ortaya çıxması üçün bir az vaxt lazımdır (və N3-ü unutma!!!).

O'Brayen deyib ki, onlar hazırda (həmin vaxt) Qarabağı tərk etmiş ermənilərlə danışırlar və digər qruplar da bunu edir, ona görə də eyni adamları bir daha sorğu-sual etməməyə və onlara əlavə travma verməmək üçün digər qruplarla koordinasiyaya çalışırlar. 

O'Brayen bildirib ki, "Human Rights Watch" və Beynəlxalq Böhran Qrupu öz hesabatlarını açıqlayacaqlar. Bundan əlavə, O'Brayen  Norveç və Polşanın Helsinki komitələrinin öz müstəqil hesabatlarını hazırlayacağını bildirib. Bu çıxışda ən mühüm məqam O'Brayenin bu hesabatları koordinasiya etməsi (unutmayın ki, bu, N4-dür) və ermənilərin Qarabağdan köçməsi haqqında ətraflı təsəvvür əldə etmək üçün onları birləşdirəcək.

O'Brayendən sonra USAID nümayəndəsi doktor Sokolovski bildirib ki, onlar da öz növbəsində USAID vasitəsilə Ermənistana aparıcı insan haqları ekspertlərini göndəriblər. Onlar da başqaları kimi başlarına gələnləri təfərrüatı ilə öyrənmək üçün Qarabağ ermənilərindən ifadələr toplayacaq, fəaliyyətlərini Dövlət Departamenti və digərləri ilə əlaqələndirəcəklər. Sokolovski həmçinin bildirib ki, bütün araşdırmalar vaxt aparır. Sokolovski çıxışında onu da deyib ki, Qarabağ ermənilərinin dindirilməsinin nəticəsi belə bir nəticəyə gəlib ki, bir çox ermənilər Qarabağa qayıtmaq istəsələr də, indi onlar erməni cəmiyyətinə inteqrasiyaya üstünlük verirlər.

İkinci hissə 

İyunun 10-da İrəvana səfəri zamanı O`Brayen “Azadlıq” radiosunun Ermənistan bürosuna müsahibəsində keçən il Konqresə verdiyi hesabatla müqayisədə yumşaq danışıb. O, əsasən Rusiyanın təsirini azaltmaq üçün Ermənistana lazımi iqtisadi, siyasi və hərbi dəstəyin verilməsi, sülh prosesi və sülh prosesinin regiona gətirə biləcəyi faydalardan danışıb.

Jurnalist O`Brayenin Konqresə məruzəsi zamanı çıxışını xatırladıb və Azərbaycana qarşı sanksiyaların hələ də gündəmdə olub-olmadığını soruşub. O`Brayen cavabında deyib ki, biz (ABŞ) o zaman dedik ki, ABŞ sentyabrda baş verənlərlə bağlı müstəqil araşdırma aparacaq və eyni zamanda münasibətləri qoruyub saxlayacaq. O`Brayen həmçinin bildirib ki, ABŞ beynəlxalq təşkilatlarla əlaqə saxlayır, bu təşkilatlar birbaşa yerlə əlaqə saxlayır və bizə məlumat verə bilər. Onun sözlərinə görə, Qarabağ ermənilərinin ABŞ-a qayıtması beynəlxalq hüquq normalarına uyğundur, ona görə də onlar geri qayıtmaq istəyən ermənilərlə sülh sazişi çərçivəsində işləyəcəklər. Ona görə də sülh müqaviləsi olarsa, bu məsələlər daha asan həll oluna bilər, bütün bunlar vaxt apara bilər, amma bu məsələdə qərar verəcəklər (möhkəm).

Erməni jurnalistin növbəti sualı belə olub: “Vaşinqtonda Qarabağdan ermənilərin miqrasiyasının “miqrasiya” və ya “etnik təmizləmə” olması ilə bağlı yekun qərara gəlməmisiniz?". O`Brayen cavabında bildirib ki, onlarda hələ də Beynəlxalq Böhran Qrupu və BMT-nin əraziyə və ayrı-ayrı şəxslərə çıxışı olduğuna dair hesabatları var, ilkin sübutlar təqdim etsələr də, yekun qiymətləndirməyə gəlməyiblər. O'Brayen əlavə edib ki, onlar da işi beynəlxalq insan haqları təşkilatlarına göndəriblər və onların nəticələrini gözləyirlər.

Bəs bundan nə əldə edirik?

Bu gün "Freedom House"un Ermənistandan olan tərəfdaşlarla birlikdə strukturunda 19-20 sentyabr antiterror əməliyyatından əvvəlki dövrü ehtiva edən ilk hesabatımız var (N1-i xatırlayın), hesabatın sonunda keçmiş Yuqoslaviyadakı hadisələrə istinad var (N2-ni xatırlayın - O`Brayen özü demişdi ki, ilk iş yeri Bosniyada olub).

 O`Brayenin mesajlarından görürük ki, Ermənistanda müxtəlif beynəlxalq strukturların bir neçə müstəntiq qrupu işləyirdi və O`Brayen koordinasiyaya cavabdehdir (xatırlatma N4), yəni o, bütün hesabatların nəticələrindən xəbərdardır. Və qəribə də olsa, “Freedom House”un ilk hesabatı onun Bakıya səfərindən və Azərbaycan rəhbərliyi ilə apardığı danışıqlardan dərhal sonra dərc olunub.

Yəni, O'Brayen hesabatlar üzərində işi əlaqələndirməyi başa çatdırıb və sülh müqaviləsi prosesini sürətləndirmək üçün Bakıya gəlib (3-cü xatırlatma - vaxta ehtiyac olması haqqında...).

O`Brayen sülh müqaviləsi ilə bağlı hesabatlara və sürətləndirməyə niyə ehtiyac duyur? Axı belə görünə bilər ki, şantaj öz işini görsəydi və Bakı sülh müqaviləsinin imzalanmasını sürətləndirməyə razılaşsaydı, o zaman O`Brayenin koordinasiyası ilə hazırlanan hesabatların qənaətləri tamam başqa cür olmalı idi. Amma yox... onlarda yenə də ittihamlar olacaqdı...

Soruşun niyə?

O'Brayenin keçən il Konqresdə səsləndirdiyi ABŞ-ın bəyan etdiyi üç istiqaməti xatırlayaq, onların icra səviyyəsinə və prioritetinə nəzər salaq:

1. Ermənistana bütün mümkün üsullarla yardım göstərilir;
2. Sülh müqaviləsi – Bakıdan sürətləndirmə tələb olunur;
3. Ermənilərin Qarabağa qayıtması - Vaşinqtonun hesabatların nəticələri ilə razılaşacağı və bununla da Azərbaycanı azərbaycanlıların Ermənistana qayıtması ilə əlaqəsi olmadan erməniləri Qarabağa qaytarmağa məcbur edəcəyi barədə xəbərlər və Bakının şantajı...

Yəni hətta bir həftə ərzində Bakı sülh müqaviləsi imzalasa belə, hesabatlar yenə də ittiham aktı ilə çıxacaq!

ABŞ ilkin məqsədlərindən əl çəkmir və sübut edilmiş iş üsullarından istifadə etdi. Təəssüf ki, ABŞ-ın hərəkətləri sülh prosesini dalana dirəyir. Vaşinqtonun ətəyindəki bu daşı hər an tökmək olar. Yeganə çıxış yolu ABŞ-ın hesabatların nəticələri ilə razılaşmadığını rəsmən bəyan etməsi tələbi olaraq qalır, əks halda bu hesabatlar "saatlı bomba" olacaq...