Türkdilli Dövlətlərin Zirvəsi: Əməkdaşlığın Yeni Erası

Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzi Şuşa şəhərində 6 iyulda Türkdilli Dövlətlərin Təşkilatı (TDT) dövlət başçılarının qeyri-rəsmi zirvəsi Qarabağ Bəyannaməsinin imzalanması ilə yekunlaşdı. Bu zirvə "Nəqliyyat, əlaqə və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə vasitəsilə dayanıqlı gələcəyin qurulması" mövzusunda regional əməkdaşlıq və həmrəylikdə əlamətdar bir anı işarələyir.

Bəyannamə, ortaq tarix, mədəniyyət və dəyərlər əsasında Türkdilli xalqların birliyini vurğuladı. O, Türkdilli sivilizasiyaların qlobal inkişafa tarixi və müasir töhfələrini vurğulayaraq, sülh, təhlükəsizlik və rifahın təşviqində kollektiv kimliyin əhəmiyyətini qeyd etdi. Azərbaycan tərəfindən təşəbbüs göstərilən və Türkdilli dünyanın liderlərinin iştirak etdiyi zirvə, bu ideallara yenidən sadiqlik nümayiş etdirdi.

Qazaxıstanın TDT-ə uğurlu sədrliyini və 2023-cü ildə Astanada keçirilən transformativ zirvəni TURKTIME (Türk Dövrü) şüarı altında tanıyan bəyannamə Türkdilli dövlətlər arasında inteqrasiya və birliyi gücləndirmək üçün yeni təşəbbüsləri alqışladı. Prezident İlham Əliyevin illik qeyri-rəsmi zirvələrin və müntəzəm görüşlərin keçirilməsi təklifi təsdiqləndi ki, bu da əməkdaşlıq və strateji tərəfdaşlığa dərinləşən sadiqliyi əks etdirir.

Zirvənin keçirildiyi məkan olaraq Şuşanın seçilməsi olduqca simvolik idi, Azərbaycanın bərpa olunan suverenliyi və ərazi bütövlüyünü təmsil edirdi. Liderlər, azad edilmiş ərazilərin bərpası və məcburi köçkünlərin qayıdışına dair Azərbaycanın səylərinə həmrəylik ifadə etdilər.

Bəyannamənin mərkəzi mövzusu, xüsusilə Transxəzər Beynəlxalq Şərq-Qərb-Orta Dəhlizi vasitəsilə əlaqələrin gücləndirilməsi yolu ilə dayanıqlı inkişafa sadiqliyi əhatə etdi. Zirvə, qlobal ticarət və iqtisadi inteqrasiyada nəqliyyat infrastrukturunun rolunu vurğuladı, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu layihəsi kimi yeni təşəbbüsləri diqqətə çatdırdı.

İqlim tədbirləri əməkdaşlığın mühüm sahəsi kimi ortaya çıxdı, iqlimə davamlı infrastrukturun yaradılması və ağıllı şəhərlərin inkişafı planları ilə. Liderlər bərpa olunan enerji layihələrini təşviq etmək və regional ekoloji əməkdaşlığı gücləndirmək üçün söz verdilər.

Bəyannamə, müdafiə, rəqəmsal iqtisadiyyat və mədəni mübadilə sahələrində əməkdaşlığı dərinləşdirmək üçün addımları da əks etdirdi, bütün sektorlar üzrə hərtərəfli inkişafa yönəldi. Rəqəmsal İpək Yolu Layihəsi və kibertəhlükəsizlik razılaşmaları kimi təşəbbüslər texnoloji tərəqqi və qarşılıqlı rifaha sadiqliyi vurğuladı.

Zirvə, qlobal problemlərin həllinə proaktiv yanaşmanı nümayiş etdirərək, gələcək TDT tədbirləri üçün möhkəm gündəmi təyin etdi, o cümlədən Bakıdakı COP-29 və regional iqlim sammitlərini. Liderlər, Prezident Əliyevə liderliyi və qonaqpərvərliyi üçün təşəkkür etdilər və Türkdilli dünyanın birliyi, təhlükəsizliyi və rifahına sadiqliyini təsdiqlədilər. TDT Baş katibinə Qarabağ Bəyannaməsinin, Azərbaycan, Qazax, Qırğız, Türk və Özbək dillərində imzalanan, həyata keçirilməsini əlaqələndirmək tapşırıldı.

Növbəti rəsmi TDT iclası, türkdilli əməkdaşlığın və inteqrasiya səylərinin davam edən dinamikasını vurğulayan 2024-cü ilin oktyabrında Qırğız Respublikasının paytaxtı Bişkekdə keçiriləcək.

Zirvə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev, Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev, Qırğızıstan Prezidenti Sadır Japarov, Türkiyə Vitse-prezidenti Cevdet Yılmaz, TDT Baş katibi Kubanıçbek Omuraliev, Şimali Kipr Prezidenti Ersin Tatar və Macarıstan Baş naziri Viktor Orban kimi diqqətəlayiq liderləri bir araya gətirdi. Bu yüksək səviyyəli rəsmilərin iştirakı Şuşa görüşünün əhəmiyyətini vurğuladı.

Zirvə, əsasən təşkilati xarakter daşıyan, lakin Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov tərəfindən Ermənistana sülh şərtləri ilə bağlı mühüm bir mesaj çatdıran, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirlər Şurasının iclası ilə müşayiət olundu. Mesaj, Ermənistanın konstitusiyasından Ermənistanın Dağlıq Qarabağla birləşməsinə dair müddəanın çıxarılmasını nəzərdə tuturdu. Qazaxıstan Prezidenti Tokayev, Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh prosesinə töhfə verməyə hazır olduğunu ifadə edərək, Qazax torpağında Almatı danışıqlar prosesini davam etdirmək potensialını qeyd etdi.

Qazaxıstan, digər TDT üzv ölkələri kimi, ərazi mübahisələrinin həlli üçün bir razılaşma imzalamağa can atır, bu da ərazi iddialarının sonuncu imtina edilməsini işarə edir. Şuşadan dünyaya ən vacib mesaj, TDT ölkələrinin ərazi bütövlüyü prinsipinə sadiqliyinin təsdiqi idi. Bu prinsip, milli birliyinə təhdid yaradan daxili və xarici təzyiqlərlə üzləşən çoxmillətli TDT üzv dövlətləri üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

TDT türkdilli dövlətlərin suverenliyi və bütövlüyünə qarşı təhdidlərə qarşı tədbir kimi konsolidasiya nəzərdən keçirir. Hazırkı sədr ölkəsi olaraq Qazaxıstan, qrupun fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaqda əsas rol oynamışdır. Şuşada, Prezident Tokayev, Qazaxıstanın TDT-nin beynəlxalq statusunu gücləndirmək və təşkilatın inkişaf strategiyasında ifadə olunan "TURKTIME" şüarı altında əməkdaşlığı təşviq etməyə sadiqliyini vurğuladı.

Bu strategiya, Sənət, Birləşmə, İslahatlar, Bilik, Güvən, İnvestisiya, Vasitəçilik və Enerji adlı səkkiz prioritetlə müəyyən edilir, irəliyə dönük bir yol xəritəsini cızır. TDT-nin inkişaf trayektoriyası, regional və qlobal dinamikanın formalaşdırılmasında, dünya səhnəsində ittifaqlar və tərəfdaşlıqlar qurulmasında getdikcə daha əhəmiyyətli bir rol oynamağı təklif edir.

Mehman Əliyev