Ermənistanla yeni müharibə riski varmı

Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi: Ermənistanla yeni müharibə riski varmı

Hikmət Hacıyev - Bakı ilə İrəvan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması perspektivləri, beynəlxalq vasitəçilik və Rusiya-Azərbaycan münasibətləri haqqında.

Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev TASS-a eksklüziv müsahibəsində Ermənistanla yeni müharibənin risklərini dəyərləndirib, respublikalar arasında ilin sonunadək sülh müqaviləsinin imzalanması perspektivlərindən danışıb və Rusiya və Azərbaycan “3+3” formatında həll etmək iqtidarında olan geosiyasi məsələləri açıqlayıb.

— Hazırda Azərbaycanla Ermənistan arasında müşahidə etdiyimiz gərgin vəziyyəti necə şərh edərdiniz? Yeni müharibə riski varmı?

— Bildiyiniz kimi, Azərbaycan və Ermənistan arasında Azərbaycanın təklif etdiyi və Ermənistanın qəbul etdiyi beş əsas prinsip əsasında sülh müqaviləsinin imzalanması üçün danışıqlar aparılır.

İki ölkənin ərazi bütövlüyü və suverenliyinin qarşılıqlı tanınması və gələcəkdə belə iddialarla çıxış etməmək üçün hüquqi öhdəlik bu prinsiplərin təməl daşıdır. Təəssüf ki, son vaxtlar Ermənistan rəhbərliyinin bir sıra hərəkətləri, o cümlədən Ermənistanın baş nazirinin 2 sentyabr tarixində Qarabağdakı tanınmamış qanunsuz rejimə “müstəqillik günü” münasibəti ilə təbriki sülh prosesinə ciddi ziyan vurub. 

Ermənistan rəhbərliyi tərəfindən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün deklorativ şəkildə tanınmasına baxmayaraq, faktiki olaraq Ermənistan hakimiyyətinin Ermənistan Respublikasının dövlət büdcəsindən ölkəmizin ərazisində qanunsuz “separatçı xunta”nı maliyyələşdirməyi davam etdirməsi, o cümlədən Qarabağdakı əsasən Ermənistan Silahlı Qüvvələrindən ibarət silahlı birləşmələr. Qarabağda erməni yanacağı ilə dolu “boz zona”nın bütün perimetri boyu erməni qeyri-qanuni silahlı dəstələri ərazilərimizi kütləvi şəkildə minalayırlar - sanki Ermənistanın 2020-ci ilə qədər torpaqlarımıza qoyduğu 1 milyondan çox mina onlara bəs etmirdi.  Demək olar ki, Ermənistan azərbaycanlılara qarşı minalardan kütləvi qırğın silahı kimi istifadə edir - yalnız 2020-ci ildə 44 günlük müharibədən sonrakı dövrdə 300-dən çox vətəndaşımız dinc terrorun qurbanı olub.

Digər ciddi təxribat isə Xankəndində qanunsuz rejim tərəfindən sentyabrın 9-da qondarma prezident seçkiləri keçirməsidir. Həm Azərbaycan qanunvericiliyini, həm də beynəlxalq hüquq normalarını kobud şəkildə pozan bu seçkilərin mütləq qanunsuz və qeyri-legitim olduğunu BMT başda olmaqla, bütün beynəlxalq ictimaiyyət, eləcə də region ölkələri bir daha təsdiqləyib.

Ermənistan silahlı qüvvələrinin sərhəddə və Qarabağda hərbi təxribatlarının və təxribatlarının tez-tez baş verməsi bizi də narahat edir. Buna baxmayaraq, Azərbaycan sülh prosesinə sadiqdir və Ermənistanın konstruktiv danışıqlar yoluna qayıtmasını gözləyir. Verilən suala cavab olaraq deyim ki, Azərbaycan sülh yolu ilə nizamlanmaya sadiqdir və gərginliyin artmasında maraqlı deyil. Biz Ermənistan rəhbərliyini Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yaşayan etnik ermənilərin dövlətimizə inteqrasiyası prosesinə mane olmamağa və ölkəmizin suverenliyinə xələl gətirməyə çalışmamağa çağırırıq.

- Hazırda sülh prosesi hansı mərhələdədir?

- Hazırda Ermənistan siyasi rəhbərliyinin qeyri-konstruktiv və qeyri-səmimi mövqeyi ucbatından sülh prosesi ləngiyir. Laçın yolunun mövcud olmayan “blokadası” bəhanəsi ilə Azərbaycana qarşı İrəvan və dünyanın müxtəlif ölkələrində, xüsusən də Qərbdəki erməni diasporunun koordinasiya etdiyi genişmiqyaslı dezinformasiya kampaniyasına start verildi. Azərbaycanı suveren ərazimizin bir hissəsini blokadada saxlamaqda ittiham etmək cəhdlərinə baxmayaraq, sentyabrın 12-də Rusiya Qızıl Xaç Cəmiyyətindən yüklərin daşınması üçün Ağdam yolunun açılması bu cür ittihamların əsassızlığını göstərdi. Rusiya Qızıl Xaç Cəmiyyəti və Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyətinin birgə fəaliyyəti nəticəsində Ağdam yolu istifadəyə verilib. İndi biz gözləyirik ki, Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin yükləri eyni vaxtda iki marşrutla - Ağdam və Laçın marşrutu ilə gedəcək. Beynəlxalq tərəfdaşlarımız bu mövqeyi tam şəkildə bölüşür və dəstəkləyir.

İndi sülh prosesinin qarşısında duran əsas maneə Ermənistanın bizim ərazimizdə maliyyə və hərbi-siyasi baxımdan qeyri-qanuni rejimi saxlamaqda davam etməsidir. Məhz Xankəndindəki qanunsuz rejim Ağdam və Laçın marşrutlarının eyni vaxtda açılmasına mane olur, Azərbaycandan ərzaq yüklərini qəbul etmir, bunu sivil dünyada yeri olmayan mağara irqçilik motivləri ilə əsaslandırır. Həmçinin qeyri-qanuni rejim Bakının dəfələrlə belə təmaslara dəvət etməsinə baxmayaraq, Azərbaycanın mərkəzi hökuməti ilə Qarabağda yaşayan erməni etnik azlıq arasında dialoq cəhdlərini torpeda edir. Qarabağda yaşayan 30 min erməni əsilli vətəndaşımızı girov götürən Ermənistanın qanunsuz rejimə dəstək siyasətinə son qoyulmalıdır. Azərbaycanda “boz zonalara” yer yoxdur.

— Bakı İrəvanla dialoqda hansı kompromislərə hazırdır?

- Biz Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini şübhə altına alan məsələləri nə Ermənistanla, nə də heç bir üçüncü ölkə ilə müzakirə etməyəcəyik”. Azərbaycanın mərkəzi hökuməti ilə Qarabağdakı etnik erməni azlığı arasında dialoq üçün hansısa “beynəlxalq mexanizmlər” yaratmaq mövzusunu gündəmə gətirməklə dövlətimizin daxili işlərinə qarışmaq cəhdləri iflasa məhkumdur. Qarabağ Azərbaycanın daxili məsələsidir və bunu mübahisələndirmək cəhdləri regionda davamlı sülhə nail olmaq perspektivləri baxımından əks nəticə verir.

— Azərbaycan 2020-ci ildə olduğu kimi yenidən güc tətbiq edə bilərmi?

— Mən hipotetik ssenariləri şərh etmək istəməzdim. Azərbaycan beynəlxalq birliyin məsuliyyətli üzvüdür və həmişə öz Konstitusiyasının və beynəlxalq hüququn müddəalarına uyğun fəaliyyət göstərir. Biz bütün mövcud məsələlərin sülh yolu ilə həllinə yönəlmişik.

— 2020-ci il noyabrın 9-da Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin imzaladığı üçtərəfli sazişin bəndlərindən biri olan regionda nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması ilə bağlı işlər necə gedir?

— Azərbaycan ardıcıl olaraq regionda bütün nəqliyyat kommunikasiyalarının açılmasının tərəfdarıdır, çünki biz inanırıq ki, sıx ticarət və iqtisadi əlaqələr regionun sülh, sabitlik və rifahına töhfə verəcək. Bu kontekstdə biz bu istiqamətdə irəliləyişə nail olmaq üçün böyük səylər göstərən Rusiya Federasiyasının mövqeyini yüksək qiymətləndiririk. Lakin indi bizim Ermənistanla nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması ilə bağlı danışıqlarımızda müəyyən durğunluq var. Bildiyiniz kimi, Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında Ermənistan Respublikasının ərazisi ilə maneəsiz əlaqənin təmin edilməsini nəzərdə tutan Zəngəzur dəhlizinin açılması 2010-cu ilin 17-ci gecəsində imzalanmış üçtərəfli bəyanatın müddəalarından biridir. 9-10 noyabr 2020-ci il tarixlərində Azərbaycan və Rusiya prezidentləri, həmçinin Ermənistanın baş naziri. Təxminən 3 il keçsə də, sazişin bu bəndi hələ də Ermənistan tərəfindən yerinə yetirilməyib. Zəngəzur dəhlizinin açılması, ilk növbədə, üç onillikdə Azərbaycana qarşı apardığı işğalçılıq siyasəti nəticəsində regionun nəqliyyat-logistika arxitekturasının kənarında qalan Ermənistanın özünə sərf edir. Lakin Ermənistan müxtəlif bəhanələrlə öz öhdəliklərindən imtina edərsə və təcrid olunmuş vəziyyətdə qalmaqda davam etmək istəyirsə, o zaman Bakı gözləmək fikrində deyil və artıq regionun digər ölkələri ilə alternativ layihələr üzərində fəal işləyir. Biz logistika ehtiyaclarımızı Ermənistan hökumətinin şıltaqlığı ilə bağlamayacağıq və regional tərəfdaşlarımızla irəliləyəcəyik.

— Sizcə, 2020-ci ildə 44 günlük Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra beynəlxalq vasitəçilik nə dərəcədə effektivdir?

- Yuxarıda qeyd etdiyim Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini şübhə altına alan hərəkətləri təəssüf ki, sülh müqaviləsinin bağlanması məsələsində, o cümlədən beynəlxalq vasitəçilərin səyləri ilə əldə edilmiş tərəqqiyə xələl gətirir. Biz hələ də bu ilin sonuna qədər sülh müqaviləsinin imzalanmasına ümid edirik və Ermənistanın siyasi rəhbərliyini əsas addımı atmağa – sülh müqaviləsi çərçivəsində öz imzaları ilə rəsmi olaraq Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, o cümlədən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü rekord şəkildə tanınmağa çağırırıq. respublikamızın Qarabağ iqtisadi rayonu və gələcəkdə respublikamızın daxili işlərinə qarışmaqdan çəkinməyi öhdəsinə götürsün. O cümlədən, bu əhali qrupunun hüquq və təhlükəsizliyini təmin etmək bəhanəsi ilə daxili məsələlərimizi, məsələn, Qarabağdakı erməni etnik vətəndaşlarımızla qarşılıqlı münasibətimizi beynəlxalq platformalara çıxarmaq cəhdləri ilə. Bunlar bizim vətəndaşlarımızdır və onların hüquqlarını, təhlükəsizliyini Azərbaycan Konstitusiyası təmin edəcək. Ermənistanın maliyyələşdirmə və ölkəmizdə separatizmi qızışdırmaq siyasətindən əl çəkməsi vacibdir.

Beynəlxalq vasitəçilərin fəaliyyətinə gəlincə, biz onların Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşmasına verdiyi töhfəni yüksək qiymətləndiririk. Aktiv vasitəçiliyi 2020-ci ilin noyabrında genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlara son qoyan üçtərəfli sazişin imzalanmasını təmin edən Rusiyanın bu prosesdə rolu son dərəcə vacibdir. Avropa İttifaqı və ABŞ da danışıqlar prosesinə öz töhfələrini verirlər. Ümumilikdə, danışıqların hər biri özünəməxsus şəkildə unikaldır və Bakı ilə İrəvan arasında ən problemli məsələlər üzrə dialoqu asanlaşdırmağa kömək edir.

— Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin hazırkı səviyyəsini necə qiymətləndirərdiniz?

— Ölkələrimiz arasında 2022-ci il fevralın 22-də imzalanmış Müttəfiq əməkdaşlıq haqqında Bəyannamə ikitərəfli münasibətləri keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldırır və onların inkişafına nəzərəçarpacaq təkan verir. Hətta indiki çətin geosiyasi şəraitdə də ölkələrimiz arasında münasibətlər güc sınağından çıxır. Əminəm ki, Azərbaycan və Rusiya birgə səylərlə ən mürəkkəb regional məsələləri, o cümlədən regional oyunçuların regional məsələlərin həllini nəzərdə tutan “3+3” formatında həll edə biləcəklər.

Biz həm siyasi, həm də iqtisadi sahədə sıx qarşılıqlı əlaqədəyik. Cari ilin birinci yarısının məlumatları ticarət dövriyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə artdığını, qarşılıqlı turizm göstəricilərinin yüksəldiyini, mədəni-humanitar sahədə sıx əməkdaşlığın davam etdiyini göstərir. Sentyabrın 15-də Azərbaycanda yeni tədris mövsümü başlayır və ölkəmizdə hər il olduğu kimi, məktəbli və tələbələrin rus dilində tədrisinə böyük tələbat var. Üstəlik, rus dilini öyrənməyə maraq ildən-ilə artır. Qeyd etməyə bilmərəm ki, dövlətimiz də öz növbəsində bu tələbatın ödənilməsi üçün bütün lazımi şəraiti yaradır.