İlham Əliyev "Kazinform"a eksklüziv müsahibə verib

Qazaxıstana dövlət səfəri ərəfəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev "Kazinform"a eksklüziv müsahibəsində iki ölkə arasında siyasi dialoqun yüksək səviyyəsindən, nəqliyyat, logistika, neft-qaz sahələrində əməkdaşlığın sürətli inkişafından, həmçinin yaşıl enerji sahəsində birgə işin perspektivlərindən və Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində təşəbbüslərdən danışıb.

— Hörmətli cənab Prezident, tezliklə Qazaxıstan Respublikasına dövlət səfəriniz gözlənilir. Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında siyasi münasibətlərin hazırkı səviyyəsini necə xarakterizə edərdiniz və qarşıdan gələn səfərdən gözləntiləriniz nədir?

— Hazırda Azərbaycan və Qazaxıstan arasında siyasi əlaqələr yüksək güc və qarşılıqlı etimad ilə xarakterizə olunur. Ötən onilliklər ərzində biz xalqlarımız arasında tarixi qardaşlıq, dostluq və qarşılıqlı dəstək telləri əsasında ortaq türk kimliyinin, oxşar mədəni ənənələrin və mənəvi dəyərlərin möhkəm təməli üzərində həqiqətən strateji və müttəfiqlik tərəfdaşlığı qurmuşuq.

Şübhəsiz ki, ikitərəfli əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə töhfə verən mühüm amil ən yüksək səviyyədə aparılan və dövlətlərarası əlaqələrin bütün səviyyələrdə hərtərəfli dərinləşməsinə təkan verən fəal və konstruktiv dialoqdur.

Bu, mənim son üç ildə qardaş ölkəmizə yeddinci səfərimdir. Mən Qazaxıstana hər səfərimdə dinamik inkişafın, yeni uğurların şahidi olmaqdan məmnunam. Bu nailiyyətlər Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Kemeleviç Tokayevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən məqsədyönlü və düşünülmüş dövlət siyasətindən xəbər verir. Ölkənin modernləşdirilməsinə və iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə yönəlmiş islahatların uğurla həyata keçirilməsi xüsusilə heyranedicidir. Əldə olunan nəticələr münasibətilə bütün qardaş Qazaxıstan xalqını təbrik etmək istərdim. Həmin dövrdə Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Kemeleviç Tokayev Azərbaycana altı dəfə səfər edib. Bütün bunlar ölkələrimiz arasında hərtərəfli tərəfdaşlıq və strateji qarşılıqlı fəaliyyətin inkişafına qarşılıqlı sadiqliyimizi nümayiş etdirir. Bundan əlavə, müntəzəm təmaslar bizə gündəlikdəki aktual məsələləri operativ şəkildə həll etməyə və əməkdaşlığın əsas istiqamətləri üzrə razılaşdırılmış mövqelər hazırlamağa imkan verir.

Fürsətdən istifadə edərək, işğaldan azad edilmiş Füzuli şəhərində Kurmanqazi adına Uşaq İncəsənət Mərkəzinin tikintisinə görə qardaş Qazaxıstana bir daha minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm. Bu mərkəz mühüm mədəni-maarif müəssisəsinə çevrilib, hazırda 100-ə yaxın uşaq təhsil alır.

Ötən illər ərzində biz möhkəm hüquqi baza - təqribən 170 sənəd işləyib hazırlamışıq, siyasi, ticarət-iqtisadi, investisiya, mədəni-humanitar və digər sahələrdə səmərəli əməkdaşlıq mexanizmləri yaratmışıq. Bu il 20 illiyini qeyd etdiyimiz Azərbaycan və Qazaxıstan arasında strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqavilənin əhəmiyyətini xüsusilə qeyd etmək istərdim. Bu sənəd Azərbaycan-Qazaxıstan əməkdaşlığının müxtəlif sektorlarda inkişafı üçün möhkəm zəmin yaratdı və ötən illər ərzində ölkələrimiz arasında bütün sahələrdə əməkdaşlıq əhəmiyyətli dərəcədə genişləndi.

İlk iclası ötən il Qazaxıstan Prezidentinin Azərbaycana dövlət səfəri zamanı baş tutan Ali Dövlətlərarası Şuranın keçirilməsinin əhəmiyyətini də qeyd etmək lazımdır. Astanada keçiriləcək qarşıdan gələn ikinci görüş zamanı qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın gələcək perspektivləri və Azərbaycan-Qazaxıstan münasibətlərinin yeni səviyyəyə qaldırılması üçün atılacaq addımlar müzakirə olunacaq.

Azərbaycan və Qazaxıstan çoxtərəfli formatlarda, xüsusilə beynəlxalq və regional təşkilatlar, o cümlədən BMT, Türk Dövlətləri Təşkilatı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri Müşavirəsi və digər təşkilatlar çərçivəsində də səmərəli əməkdaşlıq edir. Ölkələrimiz beynəlxalq arenada bir-birini dəstəkləyir, bir çox məsələlərdə ortaq mövqe nümayiş etdirir.

— Son illər Azərbaycan və Qazaxıstan arasında ticarət-iqtisadi əməkdaşlıq necə inkişaf edir?

- Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında ticari-iqtisadi əməkdaşlığın spektri çox genişdir. Ticarət və iqtisadi qarşılıqlı əlaqələrin davamlı artımını məmnuniyyətlə qeyd edirik. Hər iki ölkə ardıcıl olaraq birgə təşəbbüslər həyata keçirir, müxtəlif iqtisadi sektorlarda əməkdaşlığı genişləndirir. Bu irəliləyiş hökumətin məqsədyönlü siyasəti, biznes icmalarının nümayəndələri arasında fəal dialoq və qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlıqların inkişafı üzrə ümumi öhdəlik sayəsində mümkün olub.

Bu gün ölkədə Qazaxıstan kapitallı 250-yə yaxın kommersiya qurumunun qeydiyyatdan keçməsi investisiya mühitinə etimadın yüksək səviyyəsini təsdiq edir və iqtisadi əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsi üçün möhkəm zəmin yaradır.

Qarşılıqlı ticarətdə də müsbət dinamika aydın şəkildə özünü göstərir. Belə ki, ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi 2024-cü ildə 470 milyon ABŞ dolları, 2025-ci ilin yanvar-avqust aylarında isə ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə üç dəfə çox olmaqla 547 milyon dollara çatıb. Bu artım Orta Dəhliz potensialından səmərəli istifadə və nəqliyyat və logistika infrastrukturunun sistemli modernləşdirilməsi ilə bağlıdır.

Eyni zamanda, Azərbaycan və Qazaxıstan arasında investisiya əməkdaşlığı möhkəmlənir: Azərbaycanın Qazaxıstan iqtisadiyyatına investisiyaları 225 milyon dollara, Qazaxıstanın Azərbaycana investisiyaları isə 136 milyon dollara çatıb. Bu rəqəmlər tərəflərin uzunmüddətli tərəfdaşlıq və davamlı inkişafda qarşılıqlı marağını nümayiş etdirir.

— Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında nəqliyyat-logistika, neft-qaz, yaşıl enerji sahələrində əməkdaşlığın səviyyəsini necə qiymətləndirərdiniz? Orta Dəhliz hər iki ölkə üçün hansı əhəmiyyətə malikdir? Aktau və Ələt limanları vasitəsilə daşımaların səmərəliliyini artırmaq üçün hansı addımlar atılır?

- Azərbaycan və Qazaxıstan arasında nəqliyyat və logistika əməkdaşlığı iqtisadi artım və regional bazarların inteqrasiyası üçün yeni imkanlar açan strateji əhəmiyyətli sahədir. İnfrastrukturun davamlı inkişafı, tarif və logistik üstünlüklərin genişləndirilməsi daşımaların həcminin artırılması və ikitərəfli münasibətlərin daha da möhkəmlənməsi üçün əlverişli şərait yaradır.

Bu gün bu əməkdaşlıq sahəsi əhəmiyyətli irəliləyiş nümayiş etdirir. 2024-cü ildə Azərbaycan və Qazaxıstan arasında tranzit daşımaları əvvəlki dövrlə müqayisədə 20% artaraq 3,5 milyon tondan çox olub. Orta Dəhliz ölkələr arasında davamlı və səmərəli kommunikasiyaların təmin edilməsində əsas rol oynayır.

2022-ci ildə Aktauda Türkiyə, Azərbaycan və Qazaxıstandan keçən Orta Dəhlizinin inkişafı və istismarı üzrə “2022–2027-ci illər üçün Yol Xəritəsi” imzalanıb. Sənəddə üç ölkənin nəqliyyat-logistika infrastrukturunun sinxron inkişafı, əməliyyatların optimallaşdırılması, əlavə yükdaşımaların cəlb edilməsi, vahid tarif siyasətinin həyata keçirilməsi, logistik mərkəzlər şəbəkəsinin inkişafı və digər əsas məsələlərin həlli nəzərdə tutulur.

1926-cı ildə Bakıda keçirilən I Türkoloji Qurultayın tarixi əhəmiyyətini xüsusi qeyd etmək istərdim. Bu hadisə türk elminin, mədəniyyətinin, birliyinin inkişafında bir mərhələ oldu. Gələn il bu əlamətdar forumun 100 illiyi tamam olur və Birinci Türkoloji Qurultayın ildönümünün Birləşmiş Ərazi Ərazisi çərçivəsində qeyd olunması planlaşdırılır.

Əhəmiyyətli infrastruktur layihələrindən biri Qazaxıstan və Azərbaycan arasında Xəzər dənizinin dibi boyunca sualtı fiber-optik kommunikasiya xətlərinin çəkilməsidir. Tikinti müqaviləsi 2025-ci ilin martında Bakıda imzalanıb və tamamlanması 2026-cı ilin sonuna planlaşdırılır ki, bu da rəqəmsal inteqrasiyanı gücləndirəcək.

Neft-qaz sektorunda SOCAR və “KazMunayQaz” Milli Şirkəti arasında Aktau-Ceyhan marşrutu ilə ildə 1,5 milyon ton Qazaxıstan neftinin tranziti üzrə baş saziş imzalanıb. 2024-cü ildə tranzit həcmlərinin mərhələli şəkildə artırılması və tariflərin aşağı salınması haqqında saziş imzalanıb.

Aktau və Ələt limanları vasitəsilə daşımaların səmərəliliyini artırmaq üçün infrastrukturun modernləşdirilməsi, hərəkət heyətinin yenilənməsi və s. tədbirlər həyata keçirilir ki, bu da Orta Dəhlizin Avropa və Asiya arasında əsas tranzit marşrutu kimi mövqeyini gücləndirəcək.

Sənaye kooperasiyasında gəmiqayırma sənayesində tərəfdaşlıq da mühüm sahədir.

Yaşıl enerjinin inkişafı ikitərəfli gündəmdə mühüm yer tutur. 2024-cü ildə Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan enerji sistemlərinin inteqrasiyasına və bərpa olunan enerji mənbələrinin təşviqinə yönəlmiş bir sıra strateji sazişlər və memorandumlar imzalayıblar. Bu təşəbbüslər ölkələrin davamlı inkişafa birgə sadiqliyini əks etdirir.

Yaşıl enerjinin inkişafı ikitərəfli gündəmdə əsas rol oynayır. 2024-cü ildə Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan enerji sistemlərinin birləşdirilməsinə və bərpa olunan enerji mənbələrinin təşviqinə yönəlmiş bir sıra strateji sazişlər və memorandumlar imzalayıblar. Bu təşəbbüslər dövlətlərin davamlı inkişafa və ekoloji cəhətdən təmiz texnologiyalara keçidə birgə öhdəliyini əks etdirir.

— Azərbaycan və Qazaxıstan arasında əlaqələrin möhkəmlənməsində Türk Dövlətləri Təşkilatının rolunu necə qiymətləndirirsiniz?

— Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) Azərbaycan və Qazaxıstan arasında qardaşlıq əlaqələrinin möhkəmləndirilməsində əsas rol oynayır və siyasi dialoqun dərinləşdirilməsi, iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi və humanitar əməkdaşlığın inkişafı üçün səmərəli platforma rolunu oynayır.

2009-cu ildə qədim Azərbaycan torpağı olan Naxçıvanda yaradılan Türk Dövlətləri Təşkilatı türk xalqları və ölkələri arasında əməkdaşlıq və həmrəyliyin möhkəmlənməsinə mühüm töhfələr verib. Ötən il ilk qeyri-rəsmi sammit Şuşada, bu yaxınlarda isə Qəbələdə OTG Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Sammiti keçirilib. Bu yüksək səviyyəli görüşlərdə ölkələrimiz arasında təşkilat çərçivəsində əməkdaşlığın əsas məsələləri səmərəli müzakirə edilib, Türk Dövlətləri Təşkilatının möhkəmlənməsinə, türk dünyası arasında daha sıx birliyin möhkəmləndirilməsinə, siyasi, iqtisadi və hərbi gücünün artırılmasına, qlobal arenada güc mərkəzinə çevrilməsinə töhfə verən bəyannamələr imzalanıb.

Mədəniyyət, humanitar və təhsil sahələrində ölkələrimiz arasında OTG çərçivəsində əməkdaşlıq sistemli və mütərəqqi xarakter daşıyır. Birgə təşəbbüslər festivalların, sərgilərin, ədəbi gecələrin və konfransların təşkilindən tutmuş elm və təhsil müəssisələri arasında fəal əməkdaşlığa qədər geniş sahələri əhatə edir.

Beynəlxalq Türk Akademiyası UTC çərçivəsində uğurla fəaliyyət göstərir, tədqiqatların aparılmasında, elm və təhsil əlaqələrinin möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynayır. Biz TÜRKSOY, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, Türk Dövlətləri Parlament Assambleyası (TÜRKPA) və digər beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində də sıx əməkdaşlıq edirik və Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında yüksək etimadı daha da nümayiş etdiririk.

1926-cı ildə Bakıda keçirilən I Türkoloji Qurultayın tarixi əhəmiyyətini də qeyd etmək istərdim. Bu hadisə türk elminin, mədəniyyətinin, birliyinin inkişafında bir mərhələ oldu. Gələn il bu əlamətdar forumun 100 illiyi qeyd olunur və UTC Birinci Türkoloji Qurultayın ildönümünü təntənəli şəkildə qeyd etməyi planlaşdırır.

— Ölkələrimiz mədəni-humanitar sahədə nə dərəcədə sıx əməkdaşlıq edir?

— Əvvəllər dediyim kimi, xalqlarımızı çoxəsrlik tarix, mədəniyyət, din, ortaq dəyərlər birləşdirir. Mədəni əlaqələrin inkişafı xalqlarımızın bir-birinə daha da yaxınlaşmasında, qardaşlıq əlaqələrinin möhkəmlənməsində mühüm rol oynayır.

2023-cü ildə Azərbaycanda Qazaxıstan, 2024-cü ildə isə Qazaxıstanda Azərbaycan Mədəniyyəti Günləri keçirilib. Belə tədbirlər xalqlarımız arasında yaradıcılıq əlaqələrinin dinamik inkişafını əks etdirir və iki ölkənin mədəni ənənələrinin qarşılıqlı zənginləşməsinə töhfə verir.

Qazax ədəbiyyatının inkişafında mühüm xidmətləri olan ən görkəmli simalardan biri Kəməl Tokayevin “Gecə gülləsi” hekayələr toplusunun Azərbaycan dilində nəşrini məmnunluqla qeyd etmək istərdim.

Həmçinin 2023-cü ildə Bakıda Kəməl Tokayevin 100, Mir Cəlal Paşayevin 115 illik yubileylərinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans keçirilib.

— Xəzər dənizinin dayazlaşması problemi getdikcə aktuallaşır. Azərbaycan və Qazaxıstan bu məsələdə öz fəaliyyətlərini necə əlaqələndirirlər?

— Bu gün Xəzər dənizi, təəssüf ki, bir sıra ciddi ekoloji problemlərlə üz-üzədir. Ən aktual məsələlərdən biri dayazlaşmadır - həm ekoloji, həm də iqtisadi təhlükələr yaradan suyun səviyyəsinin sürətlə azalması. 2022-ci ildə keçirilən VI Xəzər Zirvə toplantısında mən Xəzər dənizində ekoloji tarazlığın pozulması məsələsini qaldırdım. Təəssüf ki, o vaxtdan bəri vəziyyət daha da pisləşdi. Xəzərdə suyun səviyyəsi sürətlə azalır və səbəblər təkcə iqlim dəyişikliyi ilə məhdudlaşmır.

Hazırkı şəraitdə bütün Xəzəryanı ölkələr arasında sıx əməkdaşlıq qurmaq, fəal elmi məlumat mübadiləsi aparmaq və nəticələrin aradan qaldırılması üçün əlaqələndirilmiş tədbirlər hazırlamaq çox vacibdir.

Xəzər dənizinin səviyyəsinin aşağı düşməsi və bununla bağlı ekoloji dəyişikliklər biomüxtəlifliyi və ekosistemin dayanıqlığını təhdid edir və əlaqələndirilmiş fəaliyyət tələb edir.

Bundan əlavə, Azərbaycan, Qazaxıstan və digər Xəzəryanı ölkələr regional və beynəlxalq forumlarda Xəzər dənizinin mühafizəsi təşəbbüslərini fəal şəkildə təbliğ edə bilərlər və etməlidirlər. Artan transmilli ekoloji risklər fonunda Xəzər artıq sadəcə su hövzəsi deyil və bizim ortaq məsuliyyətimizin və vahid fəaliyyət ehtiyacımızın simvoluna çevrilir.

***

Xatırladaq ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev gələn həftə Qazaxıstana dövlət səfəri edəcək.