İfrat millətçilik dalğası dünyanı hara aparacaq?

Dünyada son iki əsrdə bütün qırılma nöqtələri “özündən başqa heç kimə dözməməkdən” qaynaqlanır. Çoxmillətli şirkətlərin şəxsi maraq alətləri kimi meydana çıxmasına imkan verən ultra-millətçi hərəkatların son məqsədinin nə olduğuna yaxşı nəzər salmalıyıq. Bunun xüsusilə multikultural, çoxmillətli ölkələr prizmasından həssaslıqla yanaşmaq lazım olan bir vəziyyət olduğunu qulaqardına vurmamalıyıq. Təbii ki, milli hisslər ən asan hərəkətə gətirilə bilən məsələlərdəndir. Bu mənada “başqalarını görməməzliyə vurmaq” həddinə qədər təkamül etmək təhdid və təhlükədir.

Fransa yeni dövrün Almaniyasıdırmı?

Fransadakı son seçkilər, müzakirələr və qəbul edilən bütün siyasi fiqurlar bizə ötən əsrin 30-cu illər Almaniyasını xatırlatmağa başlayıb. Unutmaq lazım deyil ki, burada siyasi baxımdan baxılacaq şey İngiltərədir. Avropada millətçi diskurslar artdıqca, İngiltərədə ingilis olmayan vətəndaşların siyasi yüksəlişini paralel olaraq nəzərdən keçirməliyik. İran seçkilərinin nəticələrini də analoji şəkildə qiymətləndirmək lazımdır. Çünki etnik kimlik vasitəsilə həyata keçirilən siyasətin son nəticəsi artım deyil. Xüsusilə çoxmillətli dövlət quruluşuna görə “monoetnik” siyasətə təslim olmaq uçuruma aparacaq.

Fransa daxilində siyasi proseslər bütün Avropaya yayılarsa, böyük müharibənin qarşısını ala bilməzsiniz. İrqçi yanaşmalar, alman nümunəsində olduğu kimi, faydalı mühit yaradır, lakin ən çox strukturun özünə zərər verir. Təbii ki, pandemiya prosesi ilə başlayan yenidənqurma dövrü və sosioloji dəyişiklikləri nəzərə almaqla bunu şərh etmək vacibdir. Cəmiyyətlərin ayaqda qalmasını təmin edən milli hisslər, həssaslıq, vətən, bayraq, din və dil kim mühüm məsələlər həddən artıq ədəbiyyata, hərəkətlərə təkamül edərsə, bunun qarşısını almaq mümkün olmayacaq və proses müharibəsiz bitməyəcək. Avropa tarixi əslində bizə çoxlu material verir.

Ona görə də ilk baxışda həddindən artıq “millətçilik” kimi görünən qlobal dəyişikliyin bir parçası kimi görməli olduğumuz prosesin irqçiliyə çevrilməsi çətin deyil. Amma bu proses Avropa mərkəzli görünsə də, son hədəfin çoxmillətli və multikultural quruluşa malik ölkələr olduğunu unutmamalıyıq. Afrika kimi bölgələri tərk etmək məcburiyyətində qalan Fransanı daxilində ifrat sağın yüksəlişi ilə birlikdə oxumalıyıq. Biz sosial mühəndislik proseslərinin baş verənlərdən asılı olmayaraq belə qırılma dövrlərində aktivləşdiyini görə bilmərik və görməməliyik.