İrəvan Bakının JF-17 qırıcıları almasına nə cavab verəcək?

Cənubi Qafqazda hərbi balansı əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirəcək saziş - Pakistan Azərbaycana 40 ədəd dördüncü nəsil JF-17 Thunder qırıcı təyyarəsi satır. Bu addım, şübhəsiz ki, qonşu Ermənistanı narahat edəcək.

Pakistan hökuməti cümə günü sosial media platforması X-dəki paylaşımında təsdiqləyib ki, Azərbaycan 4,6 milyard dollar dəyərində müdafiə sazişi çərçivəsində JF-17 təyyarələri üçün sifarişini 16 qırıcıdan 40-a çatdırıb. Bu, Pakistanın ən böyük müdafiə ixrac müqaviləsidir və şübhəsiz ki, Pakistanın Çinlə birgə istehsal etdiyi təyyarə üçün dəstəkdir.

Mayın sonlarında Azərbaycan mediası Bakının təyyarələrin sayını və müqavilənin dəyərini 1,6 milyard dollardan təxminən 4,2 milyard dollara qədər artırdığını bildirib. Lakin bu cür xəbərlər nə Bakı, nə də İslamabad tərəfindən dərhal açıq şəkildə təsdiqlənmədi. Azərbaycan ilk JF-17-ni 2024-cü il sentyabrın 25-də təhvil alıb. Bakı aktiv elektron skan edilmiş massiv radar və adətən qabaqcıl 4,5 nəsil təyyarələrdə olan digər sistemlər və silahlarla təchiz edilmiş ən son versiya olan JF-17C Blok III-ü alır.

“Dördüncü nəsil qırıcıların Bakının nöqteyi-nəzərindən beşinci nəsil qırıcılarla və əlbəttə ki, inkişafda olan altıncı nəsil qırıcılarla müqayisədə tam gizliliyin olmaması kimi bəzi diqqətəlayiq əməliyyat məhdudiyyətləri olsa da, çox güman ki, bunlar çoxsaylı müsbət cəhətlərdən üstündür”, – RANE Risklərin Analizi şirkətinin direktoru Sem Lixtenşteyn mənə dedi.

“Birincisi və əsas odur ki, JF-17 bir çox rəqabət aparan Qərb və ya Rusiya variantları ilə müqayisədə sərfəli variantdır və daha çox əldə etmək həm də Azərbaycanın Sovet istehsalı olan köhnə və daha az qabiliyyətli təyyarələrini təkmilləşdirməyə kömək edəcək”, - Lixtenşteyn bildirib.

“Rusiyaya qarşı Qərb sanksiyalarının davam etməsi və Rusiyanın müdafiə sənayesinin yeni sistemlər təmin etmək və ya hətta müəyyən əsas hissələri əvəz etmək üçün kifayət qədər potensiala malik olub-olmaması ilə bağlı qeyri-müəyyənlik fonunda daha çox JF-17-lərin alınması Bakıya Rusiyadan daha çox hərbi imkanlar əldə etmək narahatlığını aradan qaldırmağa imkan verir”, o əlavə edib.

“Bundan başqa, JF-17 Azərbaycanın artıq mövcud olduğu bir sıra türk sistemləri ilə uyğun gəlir və onu daha da cəlbedici edir”.

Alınma, indiyədək ondan bir qədər çox yaşlı MiG-29 Fulcrum qırıcılarına və səssiz Su-25 Frogfoot hücum təyyarələrinə arxalanan ölkənin Hərbi Hava Qüvvələri üçün həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət baxımından böyük təkmilləşdirmədir. Azərbaycan mətbuatının yazdığına görə, JF-17-lər bu köhnə təyyarələri dərhal əvəz etmək niyyətində deyil, Bakının bu yaxınlarda türk silahlarını daşımaq üçün Frogfoots-ları (NATO tərəfindən istifadə edilən Su-25 hücum təyyarəsinin kod adı - ANSPress)  təkmilləşdirdiyini nəzərə alsaq, bu məntiqlidir.

Müqavilə, şübhəsiz ki, İrəvanda həyəcan təbili çalacaq. Ermənistan əvvəllər heç bir qırıcı təyyarəsi olmayan təvazökar hava qüvvələrini 2019-cu ildə Rusiyadan bahalı Su-30SM Flanker qırıcıları almaqla gücləndirməyə çalışmışdı. Əvvəlcə 12 təyyarə planlaşdırsa ​​da, Ermənistan bu günə qədər cəmi 4 təyyarə əldə edib.

Azərbaycan 2020-ci il Dağlıq Qarabağ müharibəsi zamanı İsrail və Türkiyə istehsalı olan müasir pilotsuz təyyarələrlə Ermənistanın mövqelərini darmadağın edəndə Bakını çəkindirməkdən çox uzağa, bu Su-30SM təyyarələri boş durdular. Təyyarələr həmçinin sonrakı sərhəd toqquşmalarında və Azərbaycan ordusunun 2023-cü ilin sentyabrında bütün Dağlıq Qarabağı ələ keçirən və erməni əhalisini didərgin salan ildırımlı hücumunda Azərbaycanı çəkindirə bilmədi.

İndi Azərbaycanın 40 JF-17 alması ilə Ermənistandan on dəfə çox qırıcıya sahib olacaq və bu, hətta onun hazırkı MiQ-29 donanmasını və ya onun geniş və get-gedə çoxalan qabaqcıl İsrail və Türkiyə pilotsuz təyyarələri arsenalı mövcuddur.

“Ermənistanın nöqteyi-nəzərindən Azərbaycanın öz qırıcı təyyarə parkını genişləndirməsi Bakı ilə müqayisədə Yerevanın zəif hərbi mövqeyini daha da pisləşdirir”, - RANE-dən Lixtenşteyn bildirib.

“2025-ci ilin martında onilliklərlə davam edən münaqişəni həll etmək üçün sülh sazişi imzalamasına baxmayaraq, Azərbaycan Ermənistandan müqavilənin rəsmi imzalanmasını və icrasını gecikdirən mübahisəli konstitusiya dəyişikliklərini tələb edir”, - o əlavə edib. “Ermənistanda 2026-cı ildə keçiriləcək ümumi seçkilərin keçirilməsinə qədər davam edəcək bu gecikmə Bakının İrəvana qarşı səbirsizləşməsi və Qərb, Rusiya və ya digər əsas xarici güclərdən çox az və ya heç bir zərbə vurmayacağını hesabladığı üçün növbəti hərbi eskalasiyaya qapını açıq qoyur”.

Azərbaycanın suveren Ermənistan ərazisi ilə bağlı geniş iddialarına baxmayaraq, Ermənistana genişmiqyaslı müdaxilə mümkün görünmür. Buna baxmayaraq, daha çox yerüstü hücumlar və sərhəd toqquşmaları ola bilər, xüsusən də əgər Bakı Ermənistanın ən cənubunda yerləşən Sünik sərhəd əyaləti vasitəsilə qurudan özünün Zəngəzur dəhlizi yaratmaqla özünün qərbi Naxçıvan anklavı ilə əlaqə yaratmağa çalışarsa.

“Hələ də masada olan başqa bir münaqişə təhlükəsi ilə Ermənistan, çox güman ki, Fransa, Hindistan və İranla artan müdafiə tərəfdaşlığından istifadə edəcək – Rusiya ilə davam edən gərginliyi azaltmaq cəhdi ilə yanaşı, Azərbaycanın hərbi üstünlüyünü yumşaltmağa çalışacaq”, Lixtenşteyn bildirib.

Ermənistan uzun müddət güzəştli hərbi texnikaya görə Rusiyaya arxalanırdı. Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun məlumatına görə, 2011-2020-ci illər arasında Ermənistanın silah idxalının 94 faizi Rusiyadan olub. Ermənistan 2020-ci il müharibəsində fəlakətli məğlubiyyətə uğradıqdan sonra bu, kəskin şəkildə dəyişdi. O vaxtdan Yerevan müdafiə mənbələrini diversifikasiya etməyə çalışaraq, Rusiyadan silah idxalını 2024-cü ilə qədər 10 faizə qədər azaldıb.

Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov bu yaxınlarda Ukrayna müharibəsini son illərdə Rusiya silahlarının Ermənistana tədarükündəki gecikmələrdə günahlandırsa da, İrəvanın Fransa ilə artan müdafiə əlaqələrini hələ də diqqətlə araşdıraraq “bu, sual doğurur” deyib. Fransa bu yaxınlarda Ermənistana "Sezar" özüyeriyən haubitsalarını satdı və bu razılaşma həm Azərbaycan, həm də Rusiya tərəfindən tənqid olundu.

Ermənistanın son nəticədə Azərbaycanın JF-17 almasına uyğun çoxməqsədli Dassault Rafale qırıcıları üçün Fransaya müraciət edib-etməyəcəyi bəlli deyil, xüsusən də neftlə zəngin rəqibindən daima silahlanmaya daha az xərclədiyi İrəvan üçün qadağanedici qiymət etiketi nəzərə alınmaqla.

“Yerevan çox güman ki, bir neçə istiqamətdə səy göstərsə də, Fransanın “Rafales”lərindən daha sərfəli olduğunu nəzərə alsaq, Hindistanda istehsal olunan Su-30MKI-lərin alınmasına diqqət yetirəcək”, - Lixtenşteyn bildirib. “Üstəlik, Hindistan və Pakistan arasında keçən ay baş verən qarşıdurma ilə bağlı hələ də çox şey aydın olmasa da, Hindistanın "Rafales" donanmasının o qədər də güclü performans göstərməməsi ilə bağlı ittihamlar da Ermənistanın hesablamalarına təsir edə bilər”.

Hindistan lisenziya əsasında Rusiya döyüş təyyarəsinin unikal Su-30MKI variantını hazırlayır. O, tezliklə bu təyyarələrin bir hissəsini ixrac edə bilər və şübhəsiz ki, Ermənistanı potensial müştəri kimi görür. Yerevan artıq bu onilliyin əvvəlindən Hindistan istehsalı olan silahlar üçün rekord qıran müqavilələr bağlayıb. Bundan əlavə, bu məkanda daha əvvəl qeyd edildiyi kimi, Nyu Dehli Ermənistanın mövcud Su-30SM-lərini təkmilləşdirmək və onları Hindistan istehsalı olan müxtəlif sursat və silahlarla uyğunlaşdırmaq üçün ideal namizəddir.

“Hindistan, çox güman ki, Azərbaycanın Hindistanın əzəli rəqibi olan Pakistandan qırıcılar almasına qarşı çıxmaq üçün bu sistemləri təchiz etməkdə maraqlı olacaq”, - Lixtenşteyn bildirib.
“Azərbaycanla havada rəqabət aparmaq üçün yeni qırıcılar əldə etməklə yanaşı, Ermənistan çox güman ki, öz hava hücumundan müdafiə sistemlərini Hindistan, İran və/ya digər sistemlərlə təkmilləşdirməyə çalışır”.

Paul İddon, Forbes, Jun 08, 2025

(Tərcümə ANSPress)