Postsovet ölkələrinin geosiyasətində yeni tendensiya

Son zamanlar postsovet məkanında vasitəçilərsiz danışıqlar formatı ilə bağlı təkliflər getdikcə daha çox səslənir.

Prezident Əliyevin Ermənistanı üçüncü tərəflər olmadan birbaşa danışıqlara çağırması ikitərəfli münaqişənin həlli üçün regional presedent yaradıb - bu modeli hazırda Rusiya Ukraynaya müraciətində təkrarlamağa çalışır. İlk baxışda hər iki hal regional oyunçuların böyük güclərin və çoxtərəfli institutların təsirindən yan keçərək öz təhlükəsizlik arxitekturasına nəzarəti ələ keçirməyə çalışdıqları tendensiyaya işarə edir. Bununla belə, səthi oxşarlıqlara və suverenliyə vurğu edilməsinə baxmayaraq, bu təkliflərin kontekstləri kökündən fərqlidir.

Əsas fərq ondan ibarətdir ki, prezident Əliyevin təklifi (xüsusilə 2020 və 2023-cü illərdə baş verən hərbi toqquşmalardan sonra) xarici güclərdən asılılıqdan qaçmaq üçün bir vasitə kimi təqdim edilib. O, konkret hansısa tərəfə qarşı deyildi, əksinə, heç birini ayırmadan bütün vasitəçiləri kənarlaşdırmaq məqsədi daşıyırdı. Bu, sülh prosesində regional məsuliyyət ideyasını vurğulayırdı. Eyni zamanda, Rusiyanın Ukraynaya Qərbin iştirakı olmadan danışıqlara çağırış siqnalları zahirən bu düsturu təkrarlayır, əslində isə başqa istiqamətə malikdir: bu, məhz “müdaxilə” kimi qiymətləndirilən Qərb vasitəçiliyini prosesdən kənarlaşdırmaq cəhdidir.

Digər aspektləri də nəzərə almaq vacibdir:

1. Hərbi kontekst:
• Prezident Əliyevin təklifi qəti hərbi qələbədən sonra baş verdi. 
• Rusiyanın təklifi Ukraynanın sülhə gedən yol kimi deyil, güc nümayişi kimi qəbul etdiyi, davam edən müharibə kontekstində edilir. Buna görə də, aktiv hərbi əməliyyatların dayandırılması etimadın bərpası üçün əsas ilk addımdır.

2. Geosiyasi kontekst:
• Cənubi Qafqazda Rusiya ənənəvi olaraq əsas vasitəçi kimi görünürdü, ona görə də Prezident Əliyevin təklifi Rusiya sülhməramlılarının Qarabağda fəaliyyəti (abidələrin qoyulması, ictimai və maarifləndirici tədbirlərin təşkili, Laçın dəhlizindən silahların keçirilməsi və s.) fonunda yaranıb ki, bu da Bakının Moskvaya inamını sarsıdıb. 
• Ukrayna məsələsində Rusiya özü münaqişə tərəfidir və Qərb vasitəçiliyi Kiyev tərəfindən müdaxilə kimi deyil, təhlükəsizliyin təminatı kimi qəbul edilir.

3. Sülhməramlı kontekst:
• Ermənistan və Azərbaycan onilliklər ərzində sülh prosesində iştirak edir və bu, 30 ildə nəzərəçarpacaq nəticə verməyib. Region uzun sürən münaqişədən yorğunluq yaşayırdı və eyni zamanda, onun sabitləşməsinə hər iki tərəf maraq göstərirdi. 
• Ukrayna neytral vasitəçilərin iştirakı olmadan, xüsusən də Minsk razılaşmalarının iflasa uğramasından sonra Rusiyaya vicdanlı danışıqlarçı kimi etibar etmir.