Qlobal dəyişikliklərdə yerimiz və potensial tərəfdaşlarımız

Artıq heç kimə sirr olmayan faktlar var. Qlobal pandemiya ilə dünyanın köhnə dünya olmayacağı açıq şəkildə bəyan edildi. İqtisadi pozulmalar və Böyük Britaniyanın Avropa İttifaqından çıxması ilə onların öz kurslarını təyin etdikləri aydındır. Uzunmüddətli tendensiyaya baxsaq, ABŞ və Böyük Britaniyanın maraqlarının uyğun gəlməyəcəyi bir dövr görürük. Hələlik Avropa ciddi sınaqdan keçir. Onun bu prosesi necə idarə edəcəyi bəlli deyil. Fransanın ziqzaqlı siyasi mövqeyinin ortamüddətli perspektivdə Avropa üçün problem yaradacağını düşünən tək mən deyiləm. Ukraynanın qurban kimi təqdim olunub-olunmaması və bunun müqabilində nələrin verildiyi sualı uzunmüddətli perspektivdə cavab tapacaq. Hələlik Rusiya ilə hesablaşmaq və ya Rusiyaya geyindirmək istədikləri "xalat"dan imtina etməsi bütün tarazlıqları dəyişib. Hazırda qlobal aktor kimi prosesi idarə edən ABŞ ilə marşrut müəyyənləşdirilir. Lakin Rusiya bu təkmərkəzli tətbiqə qarşı çıxdı. Əslində buna qarşı çıxmaq istəyən çoxlarına cəsarət verdi.

Dünya dəyişir və dəyər sistemi ilə oynanılan oyunlar bu dəyişikliyin bir hissəsidir. Din, irq, ailə, milli kimlik və adət-ənənələr təhlükə altındadır. Bu vəziyyətə tək kim müqavimət göstərə bilər? Liderlərin formatı dəyişir, yeni nəsil silahlar kimi, yeni nəsil lider formatları da dəyişir. Ənənəvi siyasətçilərin “diktator”, “avtoritar” və “anti-demokrat” kimi tərifi yeni deyil. Ancaq önümüzdəki dövrdə ənənəvi siyasətçi profilləri və dövlət anlayışına sadiq olanlar hədəfə alınacaq. Çünki məsələ dövlətlərin kiçilməsindədir. Buna əməl edən siyasətçilər “qəhrəman”, qarşı çıxanlar isə “diktator” kimi təqdim olunur və göstəriləcək. Bundan ən çox əziyyət çəkənlər arasında Avropa dövlətləri də var. Bu proses Ukraynadan başlayıb. Yaxşı, kim istədiklərini əldə edə və bu qlobal dəyişiklikdən təkbaşına çıxa bilər? Dəhlizlər, enerji xətləri, su ehtiyatları, ticarət yolları... İndi bu paylaşma prosesində ittifaqlar və tərəfdaşlıqlar daha çox əhəmiyyət kəsb edir.

Və təbii ki, Türkiyə! Hinterland, müraciət etdiyi coğrafiya, yerləşdiyi coğrafiya, dini və dil ortağı olduğu qəlb coğrafiyası ilə birlikdə qiymətləndirilməlidir. Qlobal dəyişikliklərdə yerimizin və tərəfdaşlarımızın kim olacağı sualı bizi dərindən düşündürməlidir. Kimin dost, kimin düşmən olduğunu yaxşı ayırd etmək üçün tarixi keçmişə nəzər salıb, cari təhlilə məruz qoymaq lazımdır. Düzdür, dövlətlərarası münasibətlərdə romantik yanaşma ola bilməz. Ancaq indi dostluqlar da maraqlar siyahısında əsas yer tutur. Beləliklə, bəzən dostluqdan imtina etmək maraq elementi olacaq. Ona görə də yeni qlobal sistemdə ittifaqlar, tərəfdaşlar və dostluqlar yeni paradiqma arqumenti kimi qəbul edilməlidir!