ŞƏT sammitindən sonrakı reallıq

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) Çində keçirilən sammiti Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin ciddi şəkildə yaxşılaşmasına səbəb olmayıb.

Prezidentlər Putin və Əliyev arasında simvolik əl sıxma ilə məhdudlaşan məhdud qarşılıqlı əlaqə nəzərəçarpacaq irəliləyişin olmadığını vurğuladı. Əksinə, son günlərdə baş verən bir sıra hadisələr ikitərəfli münasibətlərin pisləşməsindən xəbər verir. Qeyd etmək olar ki, gərginliyin “aktiv pisləşməsi” mərhələsi səngiyib, lakin münasibətlər sistemi yeni tarazlığa (balans, sabit vəziyyət) çatmayıb.

• Baş nazirin müavini Aleksey Overçuk açıq şəkildə vurğuladı ki, Cənubi Qafqazda “regiondan kənar tərəflərin” olması “bu kövrək regionda mövcud balansı” poza bilər. Bu bəyanatın qeyri-müəyyənliyi Moskvanın Azərbaycanın ABŞ və/yaxud digər xarici aktorlarla əlaqələrini genişləndirməsindən narazılığını ifadə edib-etməməsi sualını açıq qoyur.

• Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi vurulan Azərbaycan mülki təyyarəsinə görə təzminat məsələsi ilə bağlı susqunluğunu pozub. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin mövqeyi açıq şəkildə göstərib ki, Bakı sığorta ödənişlərini kompensasiya hesab etmir. Bu onu göstərir ki, Bakı rəsmi üzr istəməkdən başqa heç nə ilə kifayətlənməyəcək.
• Rusiyanın (Hindistanla birlikdə) Azərbaycanın ŞƏT-ə tam üzv olmaq istəyini əngəlləmək üçün addımlar atdığı bildirilir. Azərbaycanın BRİCS-ə mümkün üzvlüyü məsələsi də fərqli kontekstdə olsa da, mənzərənin bir hissəsi ola bilər.
• Rusiyanın müxtəlif regionlarında Azərbaycan diasporunun üzvlərinin son həbsləri siyasi təzyiqin genişlənməsi hökumətlərarası kanallardan kənara çıxmasından xəbər verir. Bu cür tədbirlər Moskvanın təşəbbüsü ilə yaranan ikitərəfli gərginliyin münasibətlərin sosial və ictimai ölçülərinə yayıldığını vurğulayır.

Bu və digər hadisələr göstərir ki, Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlər daha mürəkkəb və çoxşaxəli mərhələyə qədəm qoyur - yeni (ictimai) elementlər yaranır. Rəsmi ritorikaya baxmayaraq, həm institusional, həm də ictimai səviyyədə əsas gərginliklər artan maraqlar fərqliliyini ortaya qoyur. Münasibətlərin trayektoriyası çoxtərəfli forumlarda və ikitərəfli qarşılıqlı fəaliyyətlərdə gözləntilərin idarə edilməsində əlavə çətinlikləri nəzərdə tutur.

Azərbaycan üçün bu o deməkdir ki, Rusiyanın təzyiqi qarşısında zəifliyi azaltmaq üçün xarici tərəfdaşlıqların diversifikasiyası qarşıdakı onillik (və ya onilliklər) diplomatiyanın əsas elementi olacaq.

Prioritetlərə aşağıdakılar daxil ola bilər:
• Potensial təhlükələri neytrallaşdırmaq üçün əsas tərəfdaşlarla – Türkiyə, ABŞ, Aİ və Çinlə strateji dialoqun gücləndirilməsi;
• Rusiyadakı Azərbaycan diaspor icmalarını siyasi motivli təzyiqlərdən qorumaq üçün onlara dəstək mexanizmlərinin işlənib hazırlanması.

Cənubi Qafqazda etimadın möhkəmləndirilməsi tədbirlərinin təşviqi və regionun ayrı-ayrı ölkələrində Rusiyanın təsir məkanını azaldan regional inteqrasiya layihələrinin sürətləndirilməsi xarici siyasət strategiyası üçün əlverişli variantlar kimi görünür.

Bu, həm də Azərbaycanı Rusiyanın ŞƏT, BRİKS və Bakının institusional iştirakını məhdudlaşdırmağa çalışan digər beynəlxalq təşkilatlardakı mövqeyini daha fəal izləməyə sövq edə bilər.

Bu hadisələr beynəlxalq tərəfdaşlara aydın siqnallar göndərir: Cənubi Qafqazda fəaliyyət strategiyalarını hazırlayarkən Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin artan kövrəkliyini qəbul etmək siyasətin əsas elementi olmalıdır. Azərbaycanın müstəqil mövqeyini gücləndirən nəqliyyat, enerji və idarəetmə sahələrində layihələrə texniki və maliyyə yardımının təklif edilməsi bir çox xarici güc mərkəzlərinin strategiyalarının bir hissəsi ola bilər.