Sülh müqaviləsinin tez imzalanmasına nə mane olur?

Rondelli Fondu tərəfindən təşkil edilən müzakirələrdə biz ictimai və ekspert diskursundan bir neçə əsas yanaşmanı araşdırdıq. Əlavə şərhlər vəziyyəti daha yaxşı başa düşməyə kömək edəcək.

1. Sülh müqaviləsinin imzalanması üçün fürsət pəncərəsi Ukraynada müharibə bitənə qədər qalır.

Bu yanaşmanın əsas tezisi ondan ibarətdir ki, Ukraynadakı müharibə Rusiyanın resurslarını Cənubi Qafqazdan yayındırır, Bakı və İrəvana daha sərbəst danışıqlar aparmağa və sülh müqaviləsi bağlamağa imkan verir. Fürsət pəncərəsi açıq olduğu halda ondan istifadə edilməlidir:

• Nə üçün Rusiyanın regionda yeganə aktiv oyunçu olduğu hesab olunur? Niyə digər güclərin, məsələn, Bakı ilə İrəvan arasında sülh prosesində öz maraqlarının əks olunmasında maraqlı olan İranın da mövqeyini nəzərə almayaq?
• Bakının ekspert dairələrində Ermənistanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyinin əsasən İranın təzyiqi ilə formalaşdığı qənaətindədirlər. Moskva isə əksinə, FSB və sərhəd qoşunlarının mühafizəsi altında tranzit dəhlizinin yaradılmasını dəstəkləyir. Ona görə də Bakı gələcəkdə potensial “spoiler”in birdən çox olmasını nəzərə almalıdır.
• Əgər Bakı və İrəvan saziş imzalasa, lakin bir neçə ildən sonra xarici qüvvə İrəvana dəstək təklif edərək, onu sənədə uyğunsuzluq elementləri daxil etməyə sövq etsə, nə baş verəcək?
• Artıq Bakının fikrincə, Üçtərəfli Bəyanatın 9-cu bəndi ilə bağlı İranın təsiri ilə bağlı fikir ayrılıqları var. Ermənistanın gələcəkdə xarici qüvvələrin təzyiqi altında sülh sazişinin müddəalarına yenidən baxmayacağına zəmanət varmı?

Buna görə də Bakı hər hansı qeyri-müəyyənliyi istisna edən “güllə keçirməyən” zirehli sazişə nail olmaq istəyir. Sənədin şərtləri və mətni tam aydın olmalıdır ki, gələcəkdə geosiyasi oyunçuların manevr etmək imkanı olmasın. Sülh müqaviləsinin nə vaxt imzalanmasından asılı olmayaraq belə bir manevr mümkündür.

Məhz buna görə də Bakı Ermənistan konstitusiyasının dəyişdirilməsində (hər hansı hüquqi boşluqların aradan qaldırılması üçün) və ATƏT-in Minsk qrupunun (hər hansı kənar müdaxilənin qarşısının alınması üçün) aradan qaldırılmasında israrlıdır.

Beləliklə, Bakının əsas narahatlığı sənədin mümkün qədər tez imzalanması deyil, gələcəkdə xarici oyunçuların prosesə müdaxiləsinə imkan yarada biləcək mümkün boşluqlarla bağlıdır.

Son illərin (Ukraynadakı müharibədən əvvəl) geosiyasi tendensiyası onu göstərir ki, Bakı və Moskvanın həssas məsələlər üzrə danışıqlar üçün strateji kommunikasiya kanalları var və bunu onların əvvəlki nailiyyətləri də təsdiqləyir.

2. Azərbaycan tezliklə sülh sazişi imzalamadan Türkiyənin Cənubi Qafqazda təsirini məhdudlaşdırır.

Razılaşmaq olar ki, sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra Türkiyənin bölgədəki təsir imkanları xeyli artacaq. Lakin bu diskursun əsas mesajı ondan ibarətdir ki, hazırkı kontekstdə tərəflərdən biri ya Türkiyə, ya da Azərbaycan təslim olmalıdır ki, bu da bir tərəfin daha çox, digərinin isə daha az qazanc əldə edəcəyini nəzərdə tutur. Müqavilə nə qədər tez imzalansa, tərəflərdən birinin qazancı bir o qədər çox olar. Lakin bu mesaj Bakı ilə Ankara arasındakı münasibətlərin real dinamikasına uyğun gəlmir.

Türkiyə başa düşür ki, Cənubi Qafqazdakı təsirinin əhəmiyyətli bir hissəsi Azərbaycanla əməkdaşlıq, eləcə də Bakı və Tbilisi ilə birgə geostrateji layihələrlə bağlıdır. Azərbaycanın suveren dövlət kimi Türkiyəyə təklif edəcəyi bir şey var. Türkiyənin öz maraqlarını təmin etmək üçün proxy qruplardan istifadə etdiyi digər bölgələrdən fərqli olaraq, burada o, suveren bir dövlətin - Azərbaycanın dəstəyinə arxalanır, özü də Türkiyənin təsirini gücləndirməkdə maraqlıdır.

Odur ki, Azərbaycan sazişin şərtlərinin onun üçün sərfəli olmadığını düşünürsə, Türkiyə başa düşür ki, Bakının mövqeyinə məhəl qoymayan Ermənistanla ayrıca razılaşma onun mövqeyini zəiflədə bilər və buna görə də istər-istəməz onun regiondakı nüfuzunu sarsıda bilər. Ona görə də Ankara sülh sazişinin mümkün qədər tez imzalanmasında maraqlıdır, lakin Azərbaycanın strateji maraqları bahasına deyil.