Tramp Ermənistan-Azərbaycan sülh sazişinə nəzarət edəcək

Prezident Tramp Ağ Evdə bu ölkələrin liderləri ilə birlikdə Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh sazişinin imzalanması mərasiminə ev sahibliyi edəcək.

Geniş baxış: Müqavilə Trampın indiyədək əldə etdiyi ən mühüm xarici siyasət nailiyyətlərindən biridir və dünyanın ən uzun sürən münaqişələrindən birinə son qoymağa kömək edə bilər.

Cümə günü toplantını "Tarixi Sülh Sammiti" kimi xarakterizə edən Tramp üçün özünü qlobal sülhməramlı kimi göstərmək üçün başqa bir şansdır.

O, əvvəllər Ruanda ilə Konqo Demokratik Respublikası, Hindistan və Pakistan, ən son isə Kamboca və Tayland arasında diplomatik irəliləyişləri müjdələdi – hətta Ukrayna və Qəzzada sülhün əldə olunması mümkünsüz olduğu halda.

Ermənistan və Azərbaycan 1980-ci illərin sonlarından - ən son 2023-cü ildə, Azərbaycanın mübahisəli Dağlıq Qarabağ ərazisini ələ keçirdiyi vaxtdan bəri bir sıra transsərhəd münaqişələri ilə mübarizə aparır.

ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə imzalanan saziş sülhü təmin etmək məqsədi daşıyır, eyni zamanda əhəmiyyətli iqtisadi komponentə malikdir.
Ermənistan Azərbaycanın əsas hissəsini Türkiyə sərhədindəki kiçik Azərbaycan anklavı ilə birləşdirən, ABŞ tərəfindən işlənib hazırlanacaq və “Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Marşrutu” adlandırılacaq 43,5 km-lik dəhlizin öz ərazisindən keçməsinə icazə verməyə razılaşıb.

İntriqa: Dəhliz insanların və malların İran və Rusiyadan keçmədən Türkiyə ilə Azərbaycan arasında və onun hüdudlarından kənara Orta Asiyaya getməsinə imkan verəcəkdi. Bu, hazırda mümkün deyil, çünki Ermənistan-Azərbaycan sərhədi bağlıdır və yüksək möhkəmləndirilmişdir.

İran bu layihəyə qəti şəkildə qarşı çıxır və Rusiya da onu tənqid edir, Türkiyə isə qəti şəkildə onun tərəfdarıdır. Hər iki ölkə keçmiş sovet respublikalarıdır, lakin son illərdə Moskva ilə münasibətləri gərginləşib.

"Amerikalılar bu məsələnin blokunu açmaqla hər il milyardlarla dollarlıq yeni ticarətdən faydalanacaqlar. Rusiya, İran və Çin öz domenləri hesab etdikləri dünyanın bir hissəsində təsirini itirirlər.

Ermənistan ABŞ-la danışıqlar zamanı dəhlizə qarşı çoxdankı etirazından əl çəkib.

Pərdəarxası: Tramp administrasiyasının münaqişədə iştirakı mart ayında Ağ Evin xüsusi elçisi Sttiv Uitkoffun Moskvadan Bakıya gözlənilməz səfəri ilə başladı.

ABŞ rəsmisi bildirib ki, Uitkoff bu səfəri Qətər hökumətinin tələbi ilə edib və bu, onu razılaşma əldə etməyə çalışmağa təşviq edib.

ABŞ rəsmisi bildirib ki, səfərdən sonra Uitkoff öz komandasındakı xüsusi hökumət işçisi Arye Laytstouna diplomatik səylərə rəhbərlik etməyi tapşırıb. Laytstoun tərəflərlə danışıqlar aparmaq üçün bölgəyə beş səfər edib.

Laytstoun Trampın birinci prezidentliyi dövründə İsraildəki o vaxtkı səfir David Friedmanın baş köməkçisi idi və Trampın kürəkəni Cared Kuşnerə yaxındır.

Necə oldu: Tramp administrasiyası Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyana ABŞ-ın tranzit dəhlizini inkişaf etdirməsinə razılıq verməklə Vaşinqtonda dost qazanacağı və Azərbaycanın gələcək hər hansı işğalına qarşı güclü bufer olacağı fikri ilə çıxış etdi.

Aşağı profilli danışıqlar indi çox açıq bir razılaşmaya çevriləcək. Cümə günü Tramp imzalamaq üçün Ağ Evdə Paşinyan və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevi qəbul edəcək.

Tramp "Truth Social"da yazıb ki, o, xalqı üçün “doğru olanı etdiklərinə görə bu cəsarətli liderlərlə çox fəxr edir”.

Onlar nə deyirlər: "Bu saziş Ermənistanı dünyaya açır. Onlar İrana güvənmək əvəzinə indi əsas tərəfdaş kimi ABŞ-a sahib olacaqlar", - ABŞ rəsmisi bildirib.

Məsələyə “başqasının münaqişəsinin obyektivindən” deyil, ticarət yolu ilə yanaşmağın “çox Trampçı” olduğunu iddia edən məmur əlavə edib ki, indi “Rusiya, İran və Çin öz əraziləri hesab etdikləri dünyanın bir hissəsində nüfuzunu itirirlər”.

"Bu razılaşma Tramp administrasiyasının himayəsi altında olan ölkələr arasında normallaşma üçün dönməz yol yaradır", - ABŞ rəsmisi iddia edib.

Rəsmi bildirib ki, ən azı başlanğıcda sülh sazişi əsasən hökumətlər arasında olacaq, lakin ümid odur ki, zaman keçdikcə bu, sərhədin hər iki tərəfindəki insanlar arasında daha “isti sülh” yaratmağa kömək edəcək.

"Sülh yekunlaşmayıb. Hələ görüləsi işlər var. Lakin problemlər və onların aradan qaldırılması üçün atılacaq addımlar açıqlanıb", - rəsmi bildirib.

Axios