Zəngəzur dəhlizinin İran motivləri

Azərbaycan-Qərb ölçüsündə münasibətlərin gərginləşməsi fonunda İranın Azərbaycan və Ermənistan arasında kommunikasiyalara dair bəyanatları mövzusu kölgədə qaldı.

Tehranda İranın xarici işlər naziri ilə İranın Ermənistan və Azərbaycandakı səfirləri arasında görüş keçirilib. Bu görüşdən foto çox mənalı idi, xüsusən də səfirlərin bədən dili:

İranın Azərbaycandakı səfiri (karyera diplomatı) büzüşmüş halda oturmuşdu, amma İranın Ermənistandakı səfiri (karyera SEPAH-çı) isə hətta nazirın özündən də daha əmin görünürdü.

Görüşdən sonra İranın Azərbaycandakı səfirinin (!!!) bəyanatı var: “Hər kəs Zəngəzur dəhlizi ideyasının gerçəkləşməyəcəyini anladı...”.

Bu ifadəni necə başa düşmək olar?

Təbii ki, İran diplomatiyası bəyanatlarda və hərəkətlərdə az ifadəli və qeyri-müəyyənliyi ilə məşhurdur. Bununla belə, nəticə çıxarmağa çalışacağıq:

Ümumi qeyd - İran da Ermənistan kimi Zəngəzur dəhlizi konsepsiyasına ekstraterritoriallıq elementi qoyur, hər iki ölkə Araz çayı boyu 44 kilometrlik hissəyə məhz Azərbaycanın nəzarət edəcəyi ilə bağlı təbliğat aparırdı. Baxmayaraq ki, üçtərəfli bəyanatda təhlükəsizlik funksiyası 30 ildir İran-Ermənistan sərhədində dayanan Rusiya sərhədçilərinə həvalə edilib. Beləliklə, İran və Ermənistan Rusiyanın Ermənistanda əlavə funksiyasına qarşı çıxdılar.

Variant 1 – İran səfiri rabitə imkanlarını heç şübhə altına almadan nəqliyyat əlaqəsinin ekstraterritorial, yəni dəhliz (ekstraterritorial) məntiqində olmayacağını açıqladı. Yəni, Meğridən keçən dəmir yolu mümkündür.

Variant 2 – İran səfiri İranın mövqeyini bildirdi ki, belə bir əlaqə olmayacaq və İran buna qarşıdır. Lakin bu kommunikasiya olmadan Azərbaycan və Ermənistan arasında bütün kommunikasiyaların açılması mümkün deyil, yollar açılmadan isə sülh müqaviləsi mümkün deyil.

İranın Azərbaycan və Ermənistandakı səfirlərinin xarici işlər naziri ilə görüşü sülh müqaviləsinin imzalanması ərəfəsində İranın fəaliyyətinin koordinasiyasına xidmət edir və Tehran İranın maraqlarının nəzərə alınması üçün imkanlarını səfərbər edib.

Burada əsas sual budur ki, maraq nədir? İran artıq öz ərazisindən keçən avtomobil yolunun çəkilməsini əldə edib, dəmir yolu üçün isə niyyət protokolu alıb. Yəni, Ermənistan maraqlarının hesabına  İran regional nəqliyyat layihəsində iştirak alıb. Belə görünür ki, İran Ermənistan ərazisindən keçən dəmir yolunu pozmaq və bununla da sülh müqaviləsi mövzusunu  mümkünsüz etmək niyyətindədir. Yəni bu nəqliyyat dəhlizi boyunca bütün növ kommunikasiyalara özü nəzarət etmək istəyir.

ABŞ-ın mövqeyini də nəzərə almaq lazımdır ki, İran ərazisindən Naxçıvan və Türkiyəyə istənilən nəqliyyat əlaqəsi Vaşinqton üçün qəbuledilməzdir...

Beləliklə, İran və ABŞ-ın Ermənistan ərazisindəki kommunikasiyalarla bağlı baxışları arasında növbəti qığılcım yaranıb. Etiraf etmək lazımdır ki, prosesin əvvəlində Ermənistan rəhbərliyi rəsmi İrəvanın təhlükəsizliyi və nəqliyyat kommunikasiyaları üzərində Ermənistanın suverenliyinin qorunması mövzusunda Qərbin (ABŞ/Aİ) İranla mövqeyinin möhkəmlənməsini rəsmiləşdirə bildi. Lakin Qərb bu mövzunu sonraya saxlayıbsa... o zaman İran Azərbaycana və Türkiyəyə öz xidmətlərini, ərazisini və iştirakını təklif edib... və bu məqsədə qismən nail olub... İndi isə İranla Qərb arasında kommunikasiyalar mövzusunda ziddiyyətlər qarşıdurma və açıq bəyanatlar səviyyəsinə gəlib çatıb.

Dəstək üçün pul ödəməlisən... Ermənistan isə öz maraqlarıyla ​​ödəniş etmək məcburiyyətindədir...

Kommunikasiya mövzusunda Ermənistan rəhbərliyinin qarşısında çoxsəviyyəli vəzifə durur: Azərbaycan rəhbərliyini Rusiyanın nəzarəti olmadan və İranın niyyətinə zidd olaraq Ermənistan ərazisindən Naxçıvana avtomobil və dəmir yolu xəttinin olacağına inandırmaq.

Onlar bacaracaqlarmı? Görünür, bu mövzu Ermənistan Təhlükəsizlik Şurası katibinin məsləhətləşmələr apardığı ABŞ-da müzakirələrində əsas mövzulardan biri olacaq. Çünki İran istiqamətinə cavabdeh olan da Qriqoryan özüdür. Görək Ermənistan rəhbərliyi havadarlarının ziddiyyət labirintindən necə çıxacaq...