Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh yaranarsa...

Rusiyada və Cənubi Qafqaz regionunun özündə Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsini Rusiyanı Cənubi Qafqazdan sıxışdırmaq üçün atılan addım kimi qiymətləndirirlər. Rusiya rəsmiləri bu barədə Qərbin Bakı ilə İrəvan arasında vasitəçilik prosesində fəaliyyəti kontekstində danışır. Bu mövzu xarici ekspertlər və jurnalistlər arasında çox populyardır.

Doğrudanmı Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh Rusiyanı regiondan sıxışdırıb çıxaracaqmı?!

Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsi Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesindən daha sürətlə davam edəcək Ermənistan-Türkiyə normallaşması üçün zəmin yaradır. Regionda mövcud qüvvələr balansı dəyişir. Rusiya dəyişikliklər prosesini ləngitməyə çalışır, çünki prosesə nəzarət etmədiyinə əmindir.

Bununla belə, nəticə nə oldu?

Bir neçə onillik ərzində Rusiya regionda öz mövqelərini möhkəmləndirmək üçün münaqişənin potensialından istifadə etməyə çalışıb. Qarabağın Ermənistan tərəfindən işğalı 2006-cı ildən bu yana ölkənin enerji və maliyyə təhlükəsizliyini təmin edən boru kəməri layihələrinin həyata keçirilməsində Azərbaycan üçün maneəyə çevrilmədi (BTC işə başlayıb). Yəni, deyə bilərik ki, 2006-cı ildən münaqişə Azərbaycana təsir faktoru olmaqdan çıxıb.

2018-ci ildə Paşinyan sırf Ermənistanın daxili gündəmi hesabına hakimiyyətə gələndə Qarabağ münaqişəsi Ermənistanda aparıcı faktor olmaqdan çıxdı.

2020-ci il müharibəsinin nəticələri göstərdi ki, Rusiya il hesablaşırlar, Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşdırılması prosesində, yəni ilk olaraq blokun və sərhədin açılmasına, sonra sülh müqaviləsində Rusiyanın konstruktiv roluna ümid edilir. Təbii ki, Bakı “təxirə salınmış status” mövzusunu nəzərdən keçirməyib və Azərbaycan Prezidenti bunu üçtərəfli bəyanatı imzalayan gecə qeyd edib. Bu bəyanat Rusiyanın təşəbbüslərinin kənara çıxmamalı olduğu çərçivəyə çevrilməli idi.

Lakin Rusiya 2021-ci ildə vasitəçilik edə bilmədi... Təbii ki, “Üç günə Kiyevi alacağıq”dan sonra ümid var idi ki, Cənubi Qafqazda Rusiyaya münasibət dəyişəcək... Amma alınmadı... Baxmayaraq ki, belə olsa belə, mən əminəm ki, Azərbaycanın “dizayn etibarilə rədd edilə bilməyən təkliflərə” müqavimət göstərəcək resursları olardı. Ancaq tarix sıxışdırıcı əhval-ruhiyyəyə dözmür!

Nə dəyişir?!

Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin qaçılmazlığı və sonrakı erməni-türk normallaşması Rusiyanı Gürcüstan istiqamətində reaksiya göstərməyə, Qarabağda bütün potensialları aktivləşdirməyə məcbur edir: "Vardanyan layihəsindən" saxta DQRİ və onun karikatura sədri, Bordovun simasında olan personaja qədər. Bütün bu təlaşlar mənasızdır, çünki istədiyiniz nəticələrə səbəb olmur.

Bütün bunlar siyasi səviyyədədir. Bəs əsgərlikdə?
Rusiyanın Ermənistanda 2044-cü ilə qədər hərbi bazası, 2025-ci ilə qədər Azərbaycanda RSK var, daha nələr?! Və Zəngəzur dəhlizində də funksiya nəzərdə tutulut, Rusiya hərbçilərinin Ermənistan tərəfdən Ermənistan-Azərbaycan sərhədində olması potensialı var (onlar artıq ayrı-ayrı hissələrdə var). Və bu qədər! Bu, Rusiyanın saxlamalı olduğu maksimumdur.

İqtisadiyyat

Ticarət dövriyyəsi artır (bütün regionda 50%), Ermənistan getdikcə inteqrasiya layihələrinin orbitindədir, Azərbaycan Aİİ-nin iclaslarında iştirak edir və Rusiya ilə yanaşı, təşkilatın digər üzvləri - Qazaxıstan, Qırğızıstan və digər ölkələrlə iqtisadi əlaqələri artırır. Gürcüstan ticarətin səviyyəsini artırır, ən əsası isə nəqliyyat dəhlizlərinin imkanları genişlənir!

Bölgədə Rusiyanın hərbi mövcudluğuna olan ehtiyacın azalması iqtisadi qarşılıqlı fəaliyyətin artması ilə kompensasiya edilir. Həmçinin sabit siyasi dialoq mövcuddur ki, bu da regionu Rusiya üçün daha proqnozlaşdırıla bilən edir. Gördüyümüz kimi, Rusiyanın mövqeləri transformasiya olunur, amma itmir. Yaxın perspektivlər göstərir ki, Rusiya RHK-nın Qarabağda MÜVƏQQƏTİ qalma zonasının Azərbaycanın suverenliyi altında qaçılmaz keçidinə qarşı mübarizə yolu tutsa, bu, post-münaqişə regionundan əldə edəcəyi potensial faydaları inkar edəcək.