Bakı Fransa məsələsində güzgü kimi davranmamalıdır

Xəbər verdiyimiz kimi, bir neçə gün əvvəl Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında sərhəddə Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini Şahin Mustafayev və Ermənistan Respublikası Baş nazirinin müavini Mherin sədrliyi ilə Qriqoryanın rəhbərliyi ilə Azərbaycan Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyasının və Ermənistan Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi komissiyasının səkkizinci iclası keçirilib.

Görüşün yekununda tərəflər 30 il əvvəl Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş 4 qeyri-eksklav Azərbaycan kəndinin (Bağanis Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrimli və Qızılqacılı) Azərbaycana qaytarılması barədə razılığa gəliblər. Artıq ərazidə 20-dən çox dirək basdırılıb. Tərəflər həmçinin delimitasiya prosesinin 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə əsaslanacağı barədə razılığa gəliblər. 
Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin keçmiş rəhbəri Tofiq Zülfüqarov bu barədə bəzi fikirlərini söyləyib.

- Bu yaxınlarda Azərbaycan və Ermənistan sərhədin delimitasiyası prosesi çərçivəsində dörd qeyri-eksklav kəndinin Azərbaycan tərəfinə qaytarılması barədə razılığa gəliblər. Bu hadisəni necə qiymətləndirirsiniz?

- Bu, erməni tərəfini danışıqlara yararlı kimi qəbul etməyə başlamağın yaxşı nümunəsidir. Məsələ burasındadır ki, bizdə əvvəllər elə bir vəziyyət var idi ki, ermənilər bir şey deyirdi, başqa fikirləşir, başqa iş görürdü. Bu dörd kənd Ermənistanın şifahi şəkildə 1991-ci il Alma-Ata prinsiplərini əsas kimi qəbul etməsini müdafiə etdiyini, lakin onları həyata keçirmək istəmədiyinin bariz nümunəsi idi. Ona görə də rəsmi Bakının prinsipial mövqeyi və bir çox regiondankənar tərəfdaşlara təqdim olunan arqumentlər ona gətirib çıxardı ki, digər partiyalar da bu məsələdə bizi dəstəklədilər və İrəvandan üzərinə düşən öhdəlikləri yerinə yetirməyi tələb etdilər.

Təbii ki, indi Ermənistanda müəyyən qüvvələr Paşinyanın qərarı ilə razılaşmadıqlarını nümayiş etdirməyə çalışırlar və Ermənistanın baş naziri bu vəziyyətdən istifadə edərək bütün dünya ictimaiyyətinə İrəvanın sülhə sadiqliyini nümayiş etdirir, amma reallıqda vəziyyət kifayət qədər sadədir. Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzünün bütün nəticələri aradan qaldırılmalıdır və buna görə də biz İrəvana baş verənləri erməni tərəfinin bir növ nailiyyəti kimi qələmə verməyə əsas verməməliyik.

- Tərəflər həmçinin delimitasiya prosesinin 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə əsaslanacağına dair razılığa gəliblər. Bunun mənası nədi?

- Azərbaycanın Alma-Ata Bəyannaməsinin prinsiplərinə sadiq olduğunu deyəndə, başa düşmək lazımdır ki, prinsiplərə sadiqlik müəyyən dövlətlərin bu prinsiplərin həyata keçirilməsinə hansı sərhəd konfiqurasiyasına sərmayə qoyması demək deyil. Məsələ burasındadır ki, SSRİ-nin süqutu zamanı Azərbaycanla Ermənistan arasında mövcud olmalı olan sərhəd 1989-cu ildən bu yana de-fakto və de-yure mövcud olmayıb. Hamıya məlumdur ki, Ermənistan hələ SSRİ-nin süqutundan əvvəl SSRİ-nin tərkibindəki ittifaq respublikalarının inzibati sərhədlərini faktiki olaraq tanımadan pozmaq, qonşu respublikaya silahlı yaraqlılar göndərmək, müəyyən strukturları maliyyələşdirmək və s. Beləliklə, SSRİ-nin dağılması zamanı Ermənistanla Azərbaycan arasında “sərhəd” deyilən bir şey yox idi. Müvafiq olaraq, biz bəyannamənin prinsiplərindən danışanda, çox güman ki, Bakı danışıqların predmeti olan hər hansı ildən hansısa inzibati sərhədləri əsas götürəcək. Əslində bu məsələnin müzakirəsi artıq başlayıb.

Xüsusən də hamıya məlumdur ki, bir müddət əvvəl Paşinyan 1975-ci ilin xəritələri əsasında sərhədlərin delimitasiyası lehinə çıxış edib. Azərbaycan da öz növbəsində sərhədin müxtəlif hissələri üçün müxtəlif illərə aid xəritələrdən istifadə olunmasının tərəfdarıdır. Praktikada bu, ümumi mövzuda - SSRİ dönəminin Ermənistan-Azərbaycan inzibati sərhədləri ilə bağlı geniş variantların müzakirəsi deməkdir. Bu, Azərbaycanın bolşevik Rusiyası tərəfindən işğal olunduğu 1920-ci ilin aprelindən SSRİ-nin mövcud olduğu digər illərə qədərki xəritələrə baxmağa imkan verir. Beləliklə, bir çox variant var. Ona görə də Sevr müqaviləsi, Böyük Tiqran və ya İrəvanın Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin qərarı ilə Ermənistana verilməsi ilə bağlı bütün söhbətlər Alma-Ata prinsiplərinə istinad sayəsində müzakirə olunan mövzular çərçivəsinə gətirilir. 
Yəni Alma-Ata Bəyannaməsi xəritələr siyahısından deyil, sadəcə prinsiplərdən ibarətdir və bu prinsiplərin həyata keçirilməsi hələ də gələcək danışıqların mövzusudur. Ona görə də rəsmi İrəvanın bu prinsiplərə sadiqliyi ilə bağlı bəyanatlarına əsaslanaraq, yuxarıda adı çəkilən dörd Azərbaycan kəndinin azad edilməsi təbii hal idi. Yəni ermənilər özləri bu kəndləri işğal altında tanıyıb, onlara iddia qaldırmırlarsa, deməli, onların azad edilməsi əvvəlcə zaman məsələsi idi. Və indi o vaxt gəldi.

- Rusiya sülhməramlıları niyə indi - rəsmi qalma müddətinin başa çatmasına il yarım qalmış Azərbaycan ərazisini tərk edirlər?

- Əvvəlcə başa düşmək lazımdır ki, bu qərarı Azərbaycan və Rusiya verib. Məsələ ondadır ki, sülhməramlı qüvvələr Bakının razılığı ilə Azərbaycan ərazisinə gətirilib, bu barədə 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanatda bildirilir. Yəni, beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq, sülhməramlı əməliyyata ehtiyac olub-olmaması ilə bağlı qərarı qəbul edən tərəf Azərbaycan olub.
Burada onu da başa düşmək lazımdır ki, BMT-nin Sülhməramlı Konsepsiyasına uyğun olaraq, beynəlxalq ictimaiyyətin münaqişələrə təsir göstərə biləcəyi beş üsul var: münaqişənin qarşısının alınması tədbirləri; vasitəçilik; sülhməramlı əməliyyat; sülhün mühafizəsi əməliyyatı; münaqişədən sonrakı reabilitasiya tədbirləri.
Üstəlik, yuxarıda göstərilən hallardan yalnız birində qəbul edən tərəfin suverenliyi məhdudlaşdırılır - bu, sülhün mühafizəsi əməliyyatına aiddir. Beynəlxalq hüquqa görə, o, yalnız BMT Təhlükəsizlik Şurasının xüsusi qətnaməsi qəbul edildikdən sonra tətbiq oluna bilər.

Sülhməramlı əməliyyata gəlincə, o, qəbul edən tərəfin suverenliyini heç bir şəkildə məhdudlaşdırmır. Ona görə də biz deyəndə ki, guya Rusiyanın sülhməramlılarının çıxarılması ilə Azərbaycanın suverenliyi bərpa olunub, bu, kökündən yanlışdır. Əgər pozulmasa idi, onu necə bərpa etmək olardı?

Buna görə də ev sahibi tərəf sülhməramlı əməliyyat keçirməyə artıq ehtiyac olmadığı barədə qərar qəbul etdikdən və dövlət başçıları səviyyəsində məsləhətləşmələrdən sonra Rusiya sülhməramlılarının sülhməramlı missiyasının vaxtından əvvəl dayandırılması barədə qərar qəbul edilib. Hamısı budur. Moskvanın nə edəcəyi və ya kimin nə istədiyi və s.-lə bağlı bütün digər söhbətlər fərziyyə və fərziyyələr sferasındadır. Halbuki beynəlxalq hüquq hər şeyi aydın şəkildə müəyyən edir.

- Fransa Bakını iki ölkə arasında münasibətlərə xələl gətirən birtərəfli hərəkətlərdə ittiham edərək Azərbaycandakı səfirini geri çağırdı. Sizcə, Parisin bu davranışının səbəbi nədir?

- Yenə də rəyin mətninə baxmaq lazımdır - "məsləhətləşmələr üçün". Başqa bir yol var - diplomatik münasibətlərin səviyyəsini aşağı salmaq üçün səfiri geri çağırmaq. Beləliklə, səfirin məsləhətləşmələr üçün geri çağırılması yalnız dolayı yolla ölkələr arasında diplomatik münasibətlərin səviyyəsini aşağı salmaq istəyi kimi şərh edilə bilər. Bizim vəziyyətimizdə bu belə deyil. Ona görə də Bakı anlayışla başa düşdü ki, Fransa Prezidentinin səfirlə təcili məsləhətləşmələrə ehtiyacı var. Bu ölkədə, bildiyimiz kimi, xarici siyasətin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı qərar qəbul edən bir neçə struktur var: Prezident Administrasiyası, Xarici İşlər Nazirliyi və bir sıra digər analitik strukturlar, müzakirələr yolu ilə müəyyən xarici siyasət fəaliyyətini hazırlayır. Ona görə də mən istisna etmirəm ki, Makron həqiqətən də Paris və Bakı arasında münasibətlərin niyə xoşagəlməz tendensiyaya getdiyi barədə bir daha düşünmək üçün özünün Azərbaycandakı səfirini təcili olaraq görmək istəyirdi. Ona görə də məsləhətləşsinlər, bəlkə bu, müəyyən müsbət düzəlişlərə gətirib çıxarar. Yaxşı, onlar məsləhətləşdikdən sonra, çox güman ki, səfir Azərbaycana yeni göstərişlərlə qayıdacaq. Axı Bakı bu addımı diplomatik münasibətlərin səviyyəsini aşağı salmaq istəyi kimi qəbul etməyib və səfirini geri çağırmayıb. Səfirimiz Azərbaycanın maraqlarını təmin etmək üçün göstərişlərə uyğun hərəkət etdiyi üçün bunu etməyə ehtiyacımız yoxdur. Və birdən-birə səfirə yeni göstərişlər vermək zərurəti yaranarsa, siz sadəcə ona zəng edə bilərsiniz və ona zəng etməyə ehtiyac yoxdur. Ona görə də rəsmi Bakının bu məsələdə güzgü kimi davranmasına, səfirini məsləhətləşmələrə çağırmasına ehtiyac yox idi. Amma Fransa indi öz səfirini Bakıya necə qaytarmaq barədə hələ də düşünməli olacaq.