Hikmət Hacıyev: Ermənistan Qarabağdan əl çəkməlidir...

Hacıyev: Ermənistan Qarabağdan əl çəkməli, konstitusiyanı dəyişdirməli və demilitarizasiya etməlidir

İtaliyanın “La Repubblica” qəzetində jurnalist Luka Ştaynmanın Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi, Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyevin müsahibəsi dərc olunub. Həmin müsahibənin tərcüməsini oxucuların diqqətinə çatdırırıq.

— Ermənistanla Azərbaycan arasında sülhə nə dərəcədə yaxınıq?

- Artıq regionda faktiki sülh bərqərar olub və bu, Ermənistanın xoşməramlılığı ilə deyil, Azərbaycanın hərbi və məcburi tədbirləri sayəsində əldə olunub. Otuz ildir ki, münaqişənin həllində nəzərəçarpacaq nəticələr əldə olunmadığından biz 2020 və 2023-cü illərdə iki hərbi əməliyyat keçirməyə məcbur olduq, nəticədə Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş ərazilər azad edildi, ərazi bütövlüyümüz bərpa olundu. Biz müharibədə qalib gəldik, indi sülhə nail olmaq istəyirik. Biz indi həmişəkindən daha yaxınıq, lakin hələ də irəli getməyimizə mane olan maneələr var.

Birincisi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü şübhə altına alan Ermənistan Konstitusiyasıdır. Onun preambulası, əslində, Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad edir, burada erməni dilindən tərcümədə Qarabağın Ermənistana “birləşdirilməsi” mənasını verən “miatsum” sözü qeyd olunur. Biz təkcə Ermənistan hökuməti ilə deyil, həm də Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından əl çəkərək konstitusiyanın dəyişdirilməsi üçün referendum tələb etməli olan erməni xalqı ilə sülh razılaşması əldə etmək istəyirik. Sülh müqaviləsi sadəcə bir kağız parçası deyil, Ermənistanda heç kimin bir daha Azərbaycana qarşı revanşizmə əl atmayacağına və regionda sülhə təhlükə yaratmayacağına zəmanət olmalıdır.

— Danışıqlar apardığınız Ermənistanın hazırkı hakimiyyətinin danışıqların məqsədlərinə zidd olan siyasi qüvvələrə yol verə biləcəyindən qorxursunuzmu?

— Azərbaycanda təkcə bir erməni siyasi qüvvəsini deyil, ümumiyyətlə, onların əsas kütləsi arasında geniş yayılmış revanşizm hissi ilə bağlı narahatlıq var. Onların mentalitetində hələ də “böyük Ermənistan” anlayışı geniş yayılıb və bu, “tarixi Ermənistan” adı altında qonşu dövlətlərin ərazilərinin işğalını postulatlaşdırır. Bu, bu gün Romada kimsənin Roma İmperiyasının bərpasını elan etməsi ilə eynidir. Ona görə də referendum lazımdır ki, erməni xalqı revanşizmdən və Qarabağ iddialarından əl çəksin və sülh müqaviləsini gələcək Ermənistan hökumətlərinin revizionizmindən qorusun.

— Bu yaxınlarda prezident Əliyev İrəvanı Azərbaycan şəhəri adlandırdı. Sizin Ermənistana qarşı ərazi iddialarınız varmı?

— Mənim əcdadlarım ermənilərin Sevan adlandırdıqları Göyçə rayonundandır. Çoxlu azərbaycanlılar hazırda Ermənistanın tərkibində olan, lakin tarixi nöqteyi-nəzərdən Azərbaycanın dəyərli mədəni irsi olan ərazilərdən gəlirlər. Bunlara tarixən azərbaycanlı olan, lakin sonradan Rusiya imperiyası tərəfindən işğal olunmuş İrəvan xanlığının tərkibində olan ərazilər daxildir. Bu, mülki şəxslərin geri qayıtmaq hüququna aid olan tarixi və mədəni məsələdir. Bu ərazilərdən gələn azərbaycanlıların öz ata-baba yurdlarına qayıtmasına icazə verilməlidir. Amma bu, ərazi iddiası və ya Ermənistanın suverenliyinin pozulması deyil.

- Sizcə, sülhə nail olmaq üçün digər maneələr nələrdir?

— Ermənistanda hərbi inkişaf məsuliyyətli və mütənasib olmalıdır. İrəvan Fransadan raketlər və uzaqmənzilli artilleriya sistemləri alır və bununla da Azərbaycan şəhərlərinə növbəti dəfə hücumlar təşkil edə bilər. Ermənistan üçün ən yaxşı həll yolu Azərbaycanın təhlükəsizliyini təhdid edən hərbi ittifaqlar deyil, neytrallıq olardı. Bəzi müstəmləkə keçmişi olan Qərb dövlətlərinin artıq Afrikada etdikləri kimi, Qafqazda da öz siyasətlərini və intriqalarını inkişaf etdirmək üçün İrəvandan istifadə etmələri əks effekt verir. Məsələn, Fransa və onun hökuməti bu region haqqında tam anlayışa malik deyil və Avropa üçün fəlakətli geosiyasi səhvlərə yol verir. Ermənistanın hərbiləşdirilməsi və erməni revanşizminin təşviqi sülhə xidmət etmir. Biz həmçinin Ermənistanda sərhədlərimizə nəzarət etmək missiyası şəklində və İrəvanın hərbiləşdirilməsi üçün hərbi layihə olan Avropa Sülh Fondu vasitəsilə Avropa İttifaqının regionda hərbi mövcudluğunu görürük. Aİ regionumuzda hərbi faktora çevrilərsə, məntiqi sual yaranır: Ermənistanın hərbiləşdirilməsinin son məqsədi nədir?

— Azərbaycanın gələcəkdə Ermənistana qarşı hərbi əməliyyatlar keçirəcəyini etiraf edirsinizmi?

- Bizim strategiyamız müdafiə və nəzarətdir. Bizim başqa ölkələrin ərazisində heç bir ərazi iddiamız və ya hərbi hədəfimiz yoxdur. Bizim əsas məqsədimiz Cənubi Qafqazın tam sülh yolu ilə transformasiyasıdır. Hər bir ölkə kimi bizim də özünümüdafiə haqqımız var. Əgər Ermənistan sərhədlərimizə raket və ya uzaqmənzilli artilleriya sistemləri yerləşdirsə, bizim haqlı narahatlığımız olacaq.

— Digər maneə Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sərhəddir. İrəvan sizi ərazisinin bir hissəsini işğal etməkdə ittiham edir...

- Bu ittihamlar əsassızdır. Əslində, artıq sərhədin müəyyənləşdirilməsi prosesi gedir. Ermənistan son vaxtlara qədər 7 kəndi işğal edib, onlardan 4-ü sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi prosesi zamanı artıq azad edilib. Ermənistan iddia edir ki, Azərbaycan 2022-ci ilin sentyabrında sərhəd boyu yaşayış olmayan ərazilərinin bir qismini hərbi nəzarətə götürüb.

Amma müəyyən edilməyibsə və heç kim demarkasiya xəttinin harda olduğunu bilmirsə, ərazilərini ələ keçirməkdə bizi necə günahlandıra bilərlər? Ciddi problem var. Son otuz il ərzində Ermənistan Azərbaycanla sərhəd qoymayıb və 1991-ci il Almatı bəyannaməsi ilə üzərinə götürdüyü öhdəliklərə əməl etməyib. Əvəzində bizim ərazilərimizi zəbt etdi, onların üzərində möhkəmləndirilmiş xətlər çəkdi. Bizi onların ərazilərini işğal etməkdə ittiham etməkdənsə, bunu sərhədlərin delimitasiyası prosesinin bir hissəsi kimi müzakirə etmək yerinə düşərdi.

— Bir il əvvəl yüz min erməni Qarabağı tərk etdi. Bu insanların nə vaxtsa qayıtmaq imkanı olacaqmı?

— Ermənistan son 30 ildə Qarabağda azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə aparıb, insanları qovub, məscidləri və digər abidələri dağıdıb. Biz keçən il ərazi bütövlüyümüzün bərpası üçün hərbi əməliyyat keçirəndə dinc əhalini bombalamadan, istəsəniz qala bilərsiniz deyərək, əhalinin Ermənistana köçürülməsi üçün dəhlizlər açmışdıq. Bir şərtlə ki, Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etsinlər və əvvəllər olduqları boz zonada yaşamağı dayandırsınlar. Razılaşmadılar və demək olar ki, hamısı ayrılmaq qərarına gəldilər. Qarabağ ermənilərinin böyük əksəriyyəti, xüsusən də kişilər hərbi fəaliyyətə cəlb edilmiş, Azərbaycana qarşı əməliyyatlarda və hərbi əməliyyatlarda iştirak etmişlər. Əgər qayıtmaq istəsələr, bizim vətəndaşlığımızı, qanunlarımızı qəbul etməli olacaqlar. Amma İrəvan da öz növbəsində Ermənistandan olan azərbaycanlılara da eyni hüquqları verməyə hazır olmalıdır, onların öz evlərinə qayıtmasına şərait yaratmalıdır.

— Azərbaycan televiziyasında, mətbuatında yüksək vəzifəli siyasətçilər erməniləri donuz adlandırırlar. Sizcə, barışıq nə vaxtsa mümkündür?

- Etnik barışıq istənilən münaqişənin ən çətin aspektlərindən biridir və proses asan və ya sürətli olmayacaq. Haqqında danışdığınız hadisələr əsas deyil və onlara qarşı çıxan hakimiyyətdən asılı deyil və biz onların ermənilər arasında geniş yayıldığını görürük. Azərbaycanlılar işğaldan, etnik təmizləmədən, əmlaklarının dağıdılmasından əziyyət çəkirlər. Azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkünlərin 30 ildən sonra vətənə qayıtması, evlərinin, qəbiristanlıqlarının dağıdılması, torpaqların minalanmış vəziyyətdə olması asan deyil. 4000 azərbaycanlının itkin düşdüyünü və onlar haqqında daha heç nə məlum olmadığını qəbul etmək asan deyil. Ancaq biz gələcəyə baxmalıyıq ki, daha çox inam qazanaq və hələ sağalmayan çoxlu yaraları sağaltmalıyıq.