Kiçik güclər, böyük strategiya

Soyuq müharibənin başa çatmasından sonrakı onilliklər ərzində ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi beynəlxalq nizam Amerikanın qlobal təhlükəsizlik zəmanətləri, Qərb tipli siyasi institutlar və qlobal iqtisadi inteqrasiya əsasında, liberal hegemonluq ətrafında möhkəmləndi. Lakin bu nizam onu ​​dəyişdirmək istəyən müxtəlif revizionist və reformist güclər qrupunun artan müqaviməti ilə üzləşdi. Ən iddialı olanlar arasında Rusiya və İran da var ki, hər ikisi regional üstünlük əldə etmək və beynəlxalq idarəçilikdə status-kvoya strateji meydan oxumaq üçün hərbi gücdən istifadə etməyə hazır olduqlarını açıq şəkildə nümayiş etdirmişlər. Rusiya tarixi itkilər kimi gördüyü şeyi yenidən müzakirə etmək və “yaxın xaricdə” nəzarəti bərpa etmək üçün Gürcüstanda, Suriyada və ən dramatik şəkildə Ukraynada genişmiqyaslı müharibələr aparıb. İraqı Yaxın Şərqin geosiyasi xəritəsindən çıxarmaq üçün 2003-cü ildə ABŞ-ın hərbi müdaxiləsi ilə güclənən İran, anti-Qərb regional oxunun özəyinə çevrilmək məqsədi ilə proksi qruplar, asimmetrik hərəkətlər və ideoloji ekspansionizm vasitəsilə Yaxın Şərqdə təsirini genişləndirdi.

Bununla belə, bu dövlətlərin ambisiyaları birbaşa böyük güclər tərəfindən deyil, daha kiçik, lakin qətiyyətli ABŞ müttəfiqləri və tərəfdaşları tərəfindən məhdudlaşdırılıb. Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi, Ukraynanın Qərb texnologiyası, təlimi və kəşfiyyatı ilə dəstəklənən gözlənilməz hərbi möhkəmlik və strateji dərinlik nümayiş etdirdiyi baha başa gələn və uzun sürən münaqişəyə çevrilib. İranın regional yüksəlişi kiber əməliyyatlar, hava hücumları və kəşfiyyat əməliyyatları vasitəsilə İran hədəflərini hədəf alan ABŞ-ın əsas müttəfiqi olan İsrail tərəfindən getdikcə daha çox yoxlanılır.

(Bu ölkələr siyahısında İran da Azərbaycan üçün yer görür. Azərbaycan Cənubi Qafqazda İranın mövqeyini çətinləşdirməyə qadir, hərbi modernləşməni iddialı diplomatiya və Türkiyə və İsraillə sıx əlaqələri birləşdirə bilən regional aktor kimi ortaya çıxıb.)

Deməli, hər iki regionda, postsovet və Yaxın Şərq regionlarında revizionist aktorlar ABŞ mərkəzli strateji tərəfdaşlıq sistemi çərçivəsində fəaliyyət göstərən kiçik, uyğunlaşa bilən, texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş dövlətlər tərəfindən saxlanılır.

Çin, Hindistan, Braziliya və Cənubi Afrika da daxil olmaqla bir qrup daha mötədil islahatçı güclər açıq-aşkar güc tətbiq etmədən beynəlxalq sistemi yenidən təsəvvür etməyə çalışırlar. Bu ölkələr qlobal idarəetmə strukturlarında daha yaxşı təmsil olunmağa can atır, BMT Təhlükəsizlik Şurası və "Bretton Woods" sistemi kimi müharibədən sonrakı institutların müstəsna xarakterini tənqid edir və hərbi alətlərə müraciət etmədən iqtisadi və diplomatik alətlər vasitəsilə çoxqütblülüyünü təşviq edirlər. Onların tənqidləri çox vaxt qeyri-bərabər inkişaf, borc strukturları və geosiyasi marginallaşma ilə bağlı uzun müddətdir davam edən şikayətlərə əsaslanır, lakin onlar mövcud beynəlxalq idarəetmə sistemi ilə məşğul olmağa davam edirlər.

Ardı var...