Qərbi azərbaycanlı qaçqının acınacaqlı vəziyyəti

Bu gün çoxlarının xəbəri olmasa da, əvvəllər İrəvanın əksəriyyəti Azərbaycan türkləri idi. 1897-ci ildə İrəvan quberniyasında 77 491 Azərbaycan türkü və cəmi 58 148 erməni var idi. Lakin amansız etnik təmizləmə kampaniyasından sonra İrəvan indi əksəriyyəti ermənilərdən ibarətdir və bölgədə bir nəfər də olsun Azərbaycan türkü qalmayıb.

Son günlər Qərbi Azərbaycan İcması Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyana ictimai müraciət dərc etdikdən sonra “Etnik təmizləmə insanlığa qarşı cinayətdir və Ermənistandan qovulmuş azərbaycanlıların təhlükəsiz və ləyaqətlə geri qayıtması onların qanuni hüququdur” iddiası ilə gündəmə gəlib. Təxminən eyni müddət ərzində Azərbaycan parlamentində qərbi azərbaycanlıların iddiaları ilə bağlı dinləmələr keçirilib.

Bu hadisələrdən sonra Qərbi Azərbaycandan olan qaçqın olan Yeni Azərbaycan Partiyası Yasamal rayon təşkilatının sədri Bəxtiyar Nəbiyev öz hekayəsini Qərb oxucuları ilə bölüşmək qərarına gəlib: “1978-ci ildə Kirovakan şəhərinin Halavar kəndində anadan olmuşam. Hadisələr 1988-ci ilin fevralında, 10 yaşım olanda başladı. Məktəbdə 4-cü sinifdə oxuyurdum. Ermənilər artıq bizi mühasirəyə almışdılar və Kirovakan şəhərinin yalnız bir girişi var idi”.

O qeyd edib ki, Sovet Silahlı Qüvvələri 1988-ci ilin dekabrına kimi Azərbaycan türklərini qoruyub: “Qardaşım Bakıda universitetdə oxuyurdu. Kəndimizin yaşlı əhalisi bizə vertolyot göndərmək üçün aviaşirkətə müraciət etdi. Bizim dağın ətəyində düzənlik var idi və ilk növbədə yaşlılar, xəstələr evlərindən təxliyə olunurdu. İlk təxliyə edilənlər arasında böyük bacım da var idi. Kəndi tərk etmək istəyənlər ermənilər tərəfindən qətlə yetirildiyindən kəndlilərin vəziyyəti pis idi”.

B.Nəbiyev əlavə edib ki, Spitakda qaçqın düşərgəsi tikilib, lakin ermənilərin hücumuna məruz qalıb: “Ümumiyyətlə, xalqımız bu prosesdən narahat olub, qorxurdu. Sakinlər ermənilərin hücumu gözlənildiyi üçün əvvəlcə əlilləri, qocaları, uşaqları və qadınları təxliyə etməyi xahiş ediblər. Ermənilərin qadınlara hücum edib onları zorlaya bilməsi ehtimalı var idi”.

O, Qərbi Azərbaycandan vertolyotla ikinci təxliyədə iştirak etdiyini xatırladıb: “Kənd sakinləri bu blokadadan canlarını qurtarmaq istəyirdilər. Azərbaycan SSRİ-nin Qazax kəndinə düşdük. İndi də yadımdadır ki, insanlar məni dartırdı deyə, havaya qalxarkən ayaqqabılarımın birini itirmişdim. Hamı tələsik helikopterə minmək istəyirdi. Bir müddət uşaq evində qaldım, orada mənə bir cüt ayaqqabı verdilər. Sonra bir neçə gün qardaşımın əsgər yoldaşının evində qaldıq”.

Bir neçə gündən sonra Spitakda zəlzələ baş verdi və ermənilər bununla məşğul oldular: “Ona görə də hərbi konvoyun köməkliyi ilə babalarımız doğma yurdlarından köçürüldü. Atam kəndi tərk edənlərin arasında idi. 1989-cu ilin may ayına qədər Kirovakanda qaldı. Zəlzələdən sonra elektrik enerjisi kəsildi, orada məhdud sayda sakin yaşayırdı. Atam deyirdi ki, rus əsgərlərinin köməyi ilə bizim kəndlərə ermənilər gəlir. Tez-tez ondan orada nə etdiyini soruşurdular. O da cavab verdi ki, “Mən babamın vətənini tərk edə bilmərəm”. Çünki atam və anam burada dəfn olunub. 1989-cu ilin mayında kəndi tərk etdi və bununla da vətənimizdən köçürülmə prosesi başa çatdı”.

Onun sözlərinə görə, “Biz qaçqınlar kimi Azərbaycana güvənirdik. Bəzilərimiz Qazaxda yaşayırdıq. Amma atam Sovet Gürcüstanında qaldı. Sonra hamımız Bakıya köçdük. Qərbi Azərbaycanda mal-qaramız vardı. Onları satdıqdan sonra bir az pulumuz oldu. Həmin puldan istifadə edib Bakıda ev kirayə götürdük. İlk illər dözmək çətin idi. Çox çətinliklərlə üzləşdik. Sonra Azərbaycan hökuməti bizə qayğı göstərdi. Bakıda qalmağımıza şərait yaratdılar və biz Bakıda həyatımızı davam etdirdik”.

Nəbiyev sonda belə izah edib: “Ermənistan monoetnik ölkədir. Onlar yanlarında yaşayan başqa millətləri və ya etnik qrupları görmək istəmirlər. Etnik təmizləmə siyasətini nifrətlə həyata keçirdilər. Şagird olanda rayon olimpiadasının qalibi olmuşam. Ermənilər etiraz edirdilər ki, erməni şagird tapmamısınız? Niyə biz türk (azərbaycanlı) oğlana mükafat verək?”. Atam mənim məktəbimdə təsərrüfat işləri üzrə direktor müavini idi. O deyir ki, ermənilər hətta 1905-1906-cı illərdə də etnik təmizləmə siyasəti aparıblar. Hər il aprelin 24-də ermənilər azərbaycanlıları qətlə yetirirdilər. Azərbaycanlılar ermənilər tərəfindən sıxışdırılıb, lakin biz öz vətənimizdən ayrılmaq istəmirdik. Biz əsrlər boyu orada yaşadıq; biz qayıdacayıq!”.

Rachel Avraham "Foreign Policy blog"