Rusiya ilə İran arasında

Biz “Azərbaycan dünyanın ən qeyri-sabit geosiyasi regionlarından birinin mərkəzindədir” fikrini o qədər tez-tez təkrarlamışıq ki, zaman keçdikcə bu bəyanatın nə qədər ciddi və təhlükəli olduğunun ciddiliyinə varmırıq . Cənubi Qafqaz Avrasiyanın strateji dəhlizinə çevrilib – hazırda yüksək riskli müharibələr aparan iki ölkə: şimalda Rusiya ilə, cənubda İran arasında.

Təkrar edək: Cənubi Qafqaz münaqişələr, böyük güc rəqabəti və artan qeyri-müəyyənlik ilə əhatə olunub. Dünyanın heç bir ölkəsi bu iki müharibə edən dövlətlə həmsərhəd deyil – Azərbaycandan başqa.

Bu unikal geosiyasi mövqe Azərbaycanı təkcə sərhəddə gərginlik riski ilə deyil, həm də bu münaqişələrin daha geniş nəticələri ilə üz-üzə qoyur.

Hipotetik olaraq, Rusiya Ukraynada qalib gəlsə, onun regiona münasibəti və siyasəti kökündən dəyişəcək. Hərbi uğurları ilə cəsarətlənən və beynəlxalq təzyiqlərdən daha az sıxışan Moskva Cənubi Qafqaza qəti şəkildə qayıdıb itirilmiş təsir rıçaqlarını bərpa etməyə çalışa bilər. Əgər Rusiya uduzsa, yaranan hakimiyyət boşluğu daha az təhlükəli olmayacaq: hətta tək Şimali Qafqaz regionunda sabitliyin pozulması ciddi təhlükələr yarada bilər.

İran paralel risk yaradır. Tehran İsraillə qarşıdurmada güclənərsə və nəticədə nüvə silahı əldə edərsə, Cənubi Qafqazda strateji mövcudluğunu gücləndirmək üçün əlavə addımlar ata bilər. Əgər İran zəifləsə və ya çökərsə, Azərbaycan cənub sərhədində xaosla - İrandan etnik azərbaycanlıların kütləvi axını, idarə olunmayan sərhəd zonalarında transmilli təhlükələr və regionda ümumi sabitliyin pozulması ilə üzləşəcək.

Daha heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaq - buna əmin ola bilərik.

Azərbaycanın müdafiə və xarici siyasət strategiyasının təməl daşı olan Türkiyə-Azərbaycan ittifaqı uzunmüddətli regional ambisiyaları olan iki böyük, potensial nüvə dövlətinin irimiqyaslı və mürəkkəb təhdidlərinə qarşı çıxmaq üçün əlavə resurslara ehtiyac duya bilər.

Bu baxımdan optimal strateji həllər üç sahədə həyata keçirilə bilər:
(i) “Orta Dəhliz” layihəsinin inkişafı,
(ii) Cənubi Qafqazda regional inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi,
(iii) Ankara-Vaşinqton-Brüssel-Bakı davamlı əməkdaşlıq oxunun formalaşdırılması.

Orta Dəhliz Azərbaycanın Avropa İttifaqı, Çin və Pakistan (əlbəttə ki, Mərkəzi Asiya ölkələri də daxil olmaqla) ilə əməkdaşlıq zəncirlərinə inteqrasiyası üçün səmərəli platforma təklif edir. Eyni zamanda, Pakistan Azərbaycanla yaxın münasibətlərini nəzərə alaraq, strateji tərəfdaş kimi xüsusi diqqətə layiqdir (Bu barədə əvvəllər yazmışdıq).

Cənubi Qafqazın regional inteqrasiyası təkcə səylərin birləşdirilməsi deyil, həm də qarşılıqlı strateji şübhələrin aradan qaldırılması üçün vasitədir. Buna misal olaraq 2008-ci ildə Rusiya-Gürcüstan müharibəsi zamanı Ermənistanda Rusiyanın hərbi infrastrukturundan istifadəni göstərmək olar – bu, yeni narahatlıqlar doğuran və dəyişən regional təhlükəsizlik arxitekturası kontekstində ciddi yenidən düşünməyi tələb edən amildir (bu barədə ətraflı burada).

Xülasə: Azərbaycanın (və bütün Cənubi Qafqazın), hər biri ya xaosa düşməyə, ya da yeni təzyiq formaları tətbiq etməyə qadir olan iki müharibə edən dövlət arasında yerləşməsi bu vəziyyəti müstəsna edir. Türkiyə-Azərbaycan müttəfiqliyi mühüm olaraq qalır, lakin Ankara, Brüssel və Vaşinqton arasında daha güclü strateji əlaqələrlə tamamlanmalıdır.

Eyni zamanda, Cənubi Qafqazda davamlı sülh, Aİ və Çin ilə daha dərin tərəfdaşlıq və əsl regional inteqrasiya irəliyə doğru yeganə davamlı yoldur. Bu strategiyaları həyata keçirməklə Cənubi Qafqaz, ona miras qalmış qeyri-sabitliyini davamlı inkişaf və təhlükəsizlik mənbəyinə çevirmək şansına malikdir.