Türk Dünyası və İsrailin təsiri...

İsrailin yaranması zamanı II Dünya müharibəsindən qalib çıxan Sovet İttifaqı və Stalin ciddi dəstək verdi. Dizayn prosesi Osmanlı dövründə İngilis zehni ilə başlayan İsrailə uzun müddət "xüsusi status" verildi.

Yəni, heç kim “Tərəf seç...” deməklə İsrailə təzyiq göstərməyib. Ermənistan nümunəsində olduğu kimi...

Sovet dövründə Qərb və oradakı diaspora ilə heç kimə əlaqə saxlamağa icazə verilmədiyi halda, ermənilərə heç vaxt “seçim et...” deyilməyib.

Mövzunu dəqiq izah etmək üçün bir misal çəkim: Azərbaycanda, Özbəkistanda yaşayan Qafqaz müsəlman türkü və ya bir ziyalı Türkiyə haqqında tərifli bir əsər yazsaydı, nəticə güllə olardı; əslində misallarla doludur...

İndi keçək əsas məsələyə...

İsrail yarandığı gündən Sovet İttifaqının coğrafiyasında bütün respublikalar arasında xüsusi vəziyyətə malik olmuşdur.

Orta Asiyada və Azərbaycanda həm yaşadıqları xüsusi bölgələr, həm də İkinci Dünya müharibəsi. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Hitlerdən qaçanlara verilən torpaqlar sual altına düşdü.

Türk coğrafiyasında onların xüsusi mövqeyi və təsiri olmuşdur.

Hətta Rusiya onlara xüsusi respublika qurmaq üçün rayon da verib...

Keçmiş sovet coğrafiyasında nüfuzlu yerlərə qədər çatdılar.

Gizli iqtisadiyyat adlanan sovet dövründə heç kimə icazə verilməyən işlərdə pula işləmək imkanı verilirdi.

Məsələn, Sovetlər İttifaqı dövründə kollektiv iqtisadiyyatın və mərkəzləşdirilmiş iqtisadi sistemin mövcudluğuna baxmayaraq, “Qara bazar” gizli iqtisadiyyatı xüsusilə yəhudi lobbisinə bağlı olanların nəzarətində idi.

Sovet İttifaqı dağıldı, lakin bu sistem heç vaxt dəyişmədi.

Əksinə, kommunist birlikləri yeni liberal münasibətlərlə əvəz olundu. Eyni adamlar yenə meydanda idilər.

Putinin gəlişi ilə nizam nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişdi.

Pul əl dəyişdirdi, amma yenə də qlobal sistemlə inteqrasiya olunmuş İsrail mənşəli adlar ön planda idi.

Yenə də bütün iqtisadi sistemdə dünyanın ən zənginlərindən biri olan İsraillə və onun qlobal lobbisi ilə əlaqəli görünən naməlum adlar hökm sürür.

Türk Dünyası idarələri də yəhudi lobbisi və İsrail əlaqələrindən özləri və ölkələrinin xaricdəki əlaqələri üçün istifadə edirdilər.

İsrail vətəndaşlarının ən rahat yaşaya bildiyi bölgələr arasında türk respublikaları da var.

Xüsusilə pul əlaqələri və qlobal maraqlara əsaslanan bu münasibətlərin ictimai əks etdirilməsi birbaşa maraq münasibətləri ilə bağlıdır.

Düzdür, ABŞ administrasiyası ilə başı dərddə olan Mərkəzi asiyalı icraçı İsraillə əlaqəli güc mərkəzlərindən istifadə edir.

Burada liderlərin münasibətlərini və ictimai rəydəki vəziyyəti ayrıca qiymətləndirmək, ona uyğun olaraq dövlətlərin də münasibətini təhlil etmək lazımdır.

İsrailin Orta Asiya və Qafqaz siyasətlərinə və oradakı güc mərkəzlərindən istifadəsinə uzunmüddətli nəticələri ilə yanaşılmalı və obyektiv qiymətləndirilməlidir.

Təbii ki, İsrailin münasibəti, xüsusən də Qarabağ müharibəsi ictimai rəydə müsbət tərifə səbəb olub, lakin iqtisadi münasibətlər məsələsinə, o cümlədən hadisənin görünən tərəfinə daha dərindən baxmaq və vəziyyət müəyyən etmək lazımdır.