Rusiya və Cənubi Qafqazda yolların açılması prosesi

TRIPP layihəsinin başlanması və Ermənistanla ABŞ arasında əsaslı danışıqların başlamasından sonra xarici aktorlar yolların açılma prosesində iştirak etmək üçün səylərini artırdılar. Xüsusilə Rusiya. Kommunikasiya mövzusunu sistemləşdirməyə və Rusiyanın bu prosesdəki maraqlarını, yerini və mümkün rolunu anlamağa çalışacağıq.

Bu niyə vacibdir?

Xatırladaq ki, 44 günlük müharibənin nəticələrindən biri yolların açılmasıdır. Müharibənin nəticəsinin "Qordi düyünü" Zəngəzur Dəhlizinin Ermənistandan keçən hissəsidir - TRIPP layihəsi...

Regionun yenidən formatlaşdırılmasının bütün prosesi TRIPP layihəsinin həyata keçirilməsindən asılıdır və bu prosesin başlanğıcı kənarda qalan aktorları ruhlandırdı...

Yolların açılmanın Regional Konteksti

Şimal İstiqaməti
- Azərbaycan-Rusiya: dəmir yolları və avtomobil yolları açıqdır;
- Gürcüstan-Rusiya: avtomobil yolu açıqdır, dəmir yolu xidməti yoxdur (Rusiyanın Abxaziyanı işğal etməsi səbəbindən).

Qərb istiqaməti:
- Gürcüstan-Türkiyə: dəmir yolları və avtomobil yolları açıqdır;
- Ermənistan-Türkiyə: hər şey bağlıdır.

Cənub istiqaməti:
- Azərbaycan-İran: dəmir yolları və avtomobil yolları açıqdır;
- Ermənistan-İran: yalnız avtomobil yolu.

Regionda:

- Gürcüstan-Azərbaycan və Gürcüstan-Ermənistan: dəmir yolları və avtomobil yolları açıqdır;
- Azərbaycan-Ermənistan: hər şey bağlıdır.

Bəs Rusiya?

• Rusiyanın regiondakı hər üç ölkə ilə ticarət əlaqələri var.
• Ermənistan Avrasiya İqtisadi Birliyinin üzvüdür.
• Rusiya şirkəti 2038-ci ilə qədər Ermənistanın dəmir yollarını idarə edir.
• Ukraynanın işğalı səbəbindən sanksiyaların tətbiqindən sonra cənub istiqaməti Rusiya üçün strateji hala gəldi.

Üçtərəfli bəyanata görə, Rusiyanın Ermənistan ərazisindən keçən dəhlizdə rol oynaması nəzərdə tutulurdu. Lakin bu baş vermədi...

Hazırda Rusiya prosesdə necə iştirak edə biləcəyini qiymətləndirir. Mövcud resurslarını işə salıb:

- Ermənistanın AİB-dəki üzvlüyü, Rusiyanın fikrincə, Ermənistanın TRIPP əməliyyat rejimini Avrasiya Komissiyası ilə əlaqələndirməli olduğu bir vasitə kimi istifadə olunur.

- Ermənistanın Cənubi Qafqaz Dəmir Yolu (CQDY) tərəfindən idarə edilməsi.

- Ermənistan-İran və Ermənistan-Türkiyə sərhədlərində Rusiya sərhədçiləri.

Paşinyan hökuməti artıq bu gözləntilərə cavablar hazırlayır:

- AİB üzvlüyü – Ermənistan digər AİB ölkələri ilə sərhədi olmayan və istisna olaraq, AİB qaydaları olmadan digər ölkələrdən mal və yüklərin öz ərazisindən keçməsinə icazə verə bilən yeganə AİB ölkəsi olduğunu iddia edir;

- Cənubi Qafqaz Dəmir Yolu TRIPP hissəsinin Cənubi Qafqaz Dəmir Yolunun məsuliyyətində olmadığını bəyan edib. Paşinyan hətta "qabaqdan gəlmişlik" edib və daha da irəli gedərək, CQDY-nun Ermənistanın dəmir yolunu iki yerdə (Naxçıvan və Qazax) və Türkiyə (Gümrü-Qars) ilə birləşdirmək üçün dəmir yolu hissələrinə investisiya qoymağa başlamasını təklif edib. Bu, özünəxsus trollinqdir, hələlik rəsmi sorğu olmayan halda. Amma bu sorğu olmalıdır və konsessiya müqaviləsinə görə, CQDY investisiya qoymağa borcludur(!); bu, onun öhdəliyidir. Rədd edildiyi təqdirdə, Ermənistan hökuməti icarəni ləğv edə bilər.

- Rusiya sərhədçiləri. Ermənistan bunu seçkilərə qədər təxirə salacaq. Paşinyan qalib gələrsə, gələn ilin sonuna qədər Ermənistan Rusiya sərhədçilərinin İran-Ermənistan və Ermənistan-Türkiyə sərhədlərindən çıxarılması məsələsini qaldıra bilər.

Beləliklə, Rusiyanın Ermənistanda prosesdə konstruktiv iştirak etmək üçün resursları var, lakin bu, ABŞ-ın, Moskva Dövlət Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun professorunun bu yaxınlarda dediyi kimi, TRIPP hissəsini "ağalıq etməyə" heç bir şəkildə mane olmayacaq. Həmçinin Rusiyanın növbəti altı ay ərzində öz hərəkətləri ilə TRIPP prosesini yavaşlatmağa çalışması da mümkündür. O, eyni zamanda parlament seçkilərinə diqqət yetirərkən konstruktivliyi və hücumları birləşdirəcək. Çünki bu, normallaşmanın bir hissəsi olan kommunikasiyaların açılması bütün sülh prosesini pozmaq üçün yeganə təsirli mexanizmdir.

Gördüyümüz kimi, sülh prosesi Rusiyanın regiondakı rolunu və yerini azaldır. Və bu, Rusiyanın öz siyasəti ilə bağlıdır. Moskva Abxaziyanın tanınmasından asanlıqla imtina edə və Gürcüstana, oradan da Ermənistana dəmir yolunu dərhal aça bilər. Amma bu, axı Rusiyadır, orada isə hər şey fərqlidir...