Ukrayna-ABŞ Nadir Torpaq Mineralları Müqaviləsi barədə...

Ukrayna-ABŞ Nadir Torpaq Mineralları Müqaviləsi və Azərbaycanın Təcrübəsi: Mədən sənayesinə investisiyalar uzunmüddətli təhlükəsizlik amili kimi

Ukraynanın gələcək strateji təhlükəsizliyinə zəmanət olmadan ABŞ-la müqavilə imzalamayacağını iddia edən Volodmir Zelenskinin açıqlamaları ətrafında gedən müzakirələri izləmək çox maraqlıdır. Bu, Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi və hərbi potensialını gücləndirmək üçün hasilat sənayesində, xüsusən də neft-qaz sektorunda xarici investisiyalardan istifadə təcrübəsi ilə bağlı suallar doğurur.

Azərbaycan Avropa və Amerika neft şirkətləri ilə Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişi ((Production Sharing Agreement, PSA) imzalayanda ABŞ və Aİ-nin Azərbaycan qarşısındakı müdafiə öhdəliklərini aydın şəkildə əks etdirməmişdi. Bununla belə, aydın idi ki, bağlanan sövdələşmə və Qərb investisiyalarının axını ilə investisiyaların özünün, strateji infrastrukturun (xüsusilə yuxarı və orta axının) və bu layihələrdə çalışan insanların təhlükəsizliyi təmin edilməli idi.

Bu, Aİ, ABŞ və Azərbaycan arasında daha sıx təmaslara səbəb olub. Azərbaycanın xüsusi təyinatlı qüvvələri dağ-mədən sənayesi üçün təhdidlər zamanı Xəzər dənizində kritik infrastrukturun qorunması üçün təlim keçiblər. Azərbaycanın sərhədlərinin etibarlı olması hər kəs üçün vacib idi və bu məqsədlə əhəmiyyətli investisiyalar yatırıldı. Azərbaycan bütün lazımi müdafiə avadanlıqlarına çıxış əldə edib: ABŞ və Aİ-dən deyilsə, İsraildən və ya Türkiyədən.

Bu təmaslar nəticəsində Azərbaycan ordusunda ciddi dəyişikliklər baş verdi.

Bunun Azərbaycan üçün o qədər böyük əhəmiyyəti var idi ki, 1994-cü ilin mayında Bakı Ermənistanla atəşkəs sazişi, 1994-cü ilin sentyabrında isə “Əsrin müqaviləsi”ni bağladı. Bakı cəld hərəkətə keçməyə və üç ay ərzində hər şeyi başa çatdırmağa can atırdı.

Regional sabitliyi təmin etmək və faydaları hamı ilə bölüşmək üçün Bakı neft sektoruna Rusiya və İran sərmayəsinə də təkan verdi, lakin bu başqa mövzudur.

Azərbaycan üçün bu aydın idi: təhlükəsizliyin ən yaxşı təminatı beynəlxalq layihələrdə iştirakdır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəməri bu strategiyanın əsas elementinə çevrilib. Hər hansı bir ölkə dünya xəritəsində Heydər Əliyev və Eduard Şevardnadze kimi yer tutmağa nail olan kimi beynəlxalq ictimaiyyət onun təhlükəsizliyi ilə maraqlanmağa başlayır. Xatırladaq ki, 2008-ci ildə Rusiya-Gürcüstan müharibəsi zamanı döyüşlər BTC neft kəmərinin cəmi 450 metrliyində dayanmışdı. Təsadüfdürmü?

2023-cü ilin payızında İran raketləri İsrailə doğru atılanda ABŞ, İngiltərə, İordaniya və digər güclər İsrailə özünü müdafiə etmək üçün əhəmiyyətli səylər göstərdilər. Bu kontekstdə prezident Zelenski ritorik sual verdi: niyə heç kim Ukraynaya İsrailə kömək etdiyi kimi onun səmasını müdafiə etməyə kömək etmir? İsrailin bir sıra ölkələr üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən layihələrə inteqrasiyası müttəfiqlik öhdəlikləri və təhlükəsizlik təminatları yaradır – və buna göz yummaq olmaz.

Yeni dövrdə Azərbaycan diqqətini Orta Dəhlizin – “XXI əsrin yeni Bakı-Tbilisi-Ceyhan”ının inkişafına yönəldir... Və göz qabağındadır ki, Azərbaycanın etibarlı tərəfdaş kimi reputasiyası niyə daim zərbə altındadır, niyə onu Avropa Şurasından çıxarmaq istəyirlər və s. Azərbaycan bu təhlükələri görür.

Ümid edirik ki, bu təcrübə Ukraynanın nadir torpaq mineralları üzrə ABŞ ilə strateji sazişin həyata keçirilməsində irəliləyiş səylərində faydalı olacaq.