Zərbəyə məruz qalan Fordo nüvə mərkəzi haqda nə bilirik?

Fordo təkcə nüvə obyekti deyil. Bu, İranın bütün nüvə proqramının əsas elementi idi.

2002-ci ildə tikildiyi güman edilən Fordo uran zənginləşdirmə zavodu İranın gizli nüvə tədqiqatı layihəsi olan "Amad" planının bir hissəsi idi.

Fordo Natanzdan sonra ölkənin ikinci uranın zənginləşdirilməsi obyektidir.

Fordunun mövcudluğu yalnız 2009-cu ildə ABŞ, Fransa və İngiltərə kəşfiyyat xidmətlərinin məlumatı sayəsində məlum oldu. 2015-ci il İran nüvə sazişinin bir hissəsi olaraq Tehran Fordo-nu mülki tədqiqat obyektinə çevirməyə razılıq verdi. Lakin Donald Trampın prezidentliyinin birinci dövründə ABŞ-ın sazişdən çıxması vəziyyəti dəyişdi və İran 2019-cu ildə obyektdə uranın zənginləşdirilməsinə yenidən başladı.

Libération tərəfindən istinad edilən Atom Enerjisi ezrə Beynəlxalq Agentliyinin (AEBA) son rəqəmlərinə görə, Fordoda ölkədəki 18 min sentrifuqdan 2264-ü yerləşir. İki növ sentrifuqa var: ən az inkişaf etmiş, IR-1 kimi tanınan - Pakistanın atom bombasının atası Əbdül Qadir Xanın hazırladığı modellərin nüsxələri - və ən qabaqcıl, IR-6 kimi tanınan. MAQATE hesab edir ki, İran birincini ikinci ilə əvəz etməyi planlaşdırıb.

2019-cu ildə İran Fordoda uranı 5%-ə qədər zənginləşdirəcəyini bildirib.

2021-ci ildən etibarən Tehran obyektdə uranın zənginləşdirilməsi proqramını bərpa edib və sürətləndirib.

"Financial Times" qeyd edir ki, Natanz ən çox sayda sentrifuqaya malikdir (təxminən 16,000), mərkəz "uranı aşağı səviyyəyə qədər zənginləşdirmək üçün nəzərdə tutulub".

2023-cü ildə AEBA Fordoda nüvə silahı yaratmaq üçün lazım olan 90%-lik həddə yaxın olan 83,7%-ə qədər zənginləşdirilmiş hissəciklər aşkar etdi.

Fordo Qum şəhəri yaxınlığındakı dağın içərisində, qayalarda 90 metr dərinlikdə yerləşir, xüsusi olaraq hava hücumlarına və hətta bunkerləri məhv edən bombalara tab gətirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Natanz zavodundan fərqli olaraq, Fordo xüsusilə digər obyektlərə hücum zamanı ehtiyat obyekti kimi yaradılmışdır.

Dağın dərinliklərində, Fordonun iki zənginləşdirmə salonunda 3000-ə yaxın mürəkkəb sentrifuqanın olduğu deyilir.

Təxmini dəyəri: 1,7 milyard dollara qədərdir.
Strateji məqsəd dərin mühafizə olunan yeraltı kompleksdə uranın zənginləşdirilməsini təmin etməkdir.

Memarlıq baxımından Fordo tək bir bina deyil, kommunal xidmətlər və filtrasiya sistemləri ilə birləşdirilən yeraltı tunellər, kameralar və sentrifuqa salonları şəbəkəsidir. Təhlilçilər hesab edirlər ki, mümkünsə, kütləvi zərbədən sonra obyektin bərpası illər çəkə bilər.

Zərbədən sonra onun hansı vəziyyətdə olacağı hələ tam aydın deyil, lakin hər halda ondan uranın zənginləşdirilməsi üçün istifadə oluna bilməz.