Avropa Müdafiə Sammiti görəsən nədir və nə vəd edir?

 (EDS) - bu nə ola bilər və "nə deməkdir"?

ABŞ və Ukrayna prezidentləri arasında görüş uğursuzluqla başa çatdıqdan sonra Londonda Böyük Britaniya və Kanadanın baş naziri, NATO baş katibi, Aİ rəhbərliyi və Türkiyənin xarici işlər nazirinin iştirakı ilə bəzi Aİ liderlərinin fövqəladə sammiti keçirilib. İştirakçıları xüsusi qeyd etdim, çünki sammit Avropa Müdafiə Sammiti (AMS) adlanırdı, yəni görüşün təşkilatçısı, indiki halda Böyük Britaniya bu iştirakçıların siyahısını Avropa hesab edir...

Əvvəlcə ritorik sual verək: Tramp və Zelenski uğurlu görüş keçirsəydilər, AMS baş tuta bilərdimi?! Məndə güclü təəssürat yaranıb ki, son vaxtlara qədər Aİ liderləri öz qitəsində ABŞ-ın iştirakı olmadan nəsə formalaşdırmaq və öz resurslarını buna sərf etmək istəmirdilər.

Lakin ABŞ prezidentinin davranışı Avropa ölkələrinə heç bir şans qoymur. Dərhal AB ölkələrinin yenidən silahlanması üçün yüz milyardlarla vəsaitin ayrılması ilə bağlı bəyanatlar yayıldı, Makron nüvə təhlükəsizliyi strategiyasını milli strategiyadan ümumavropa strategiyasına dəyişmək niyyətində olduğunu açıqladı.

Əsas sual budur ki, yenidən silahlanma üçün vəsait hara gedəcək? ABŞ-a yoxsa qitədə qalacaqlar? Avropa NATO ilə paralel gedəcək, yoxsa NATO daxilində ayrıca komandanlıqla öz silahlı qüvvələrini formalaşdıracaq?

Suallar çoxdur... Demək olar ki, cavab yoxdur... Avropa reallığı elədir ki, fəaliyyət dairəsi çox genişdir: bir qrup Aİ ölkəsinin tamhüquqlu hərbi blok yaratmasından tutmuş, Brüssel bürokratiyası bataqlığında nəticəsiz müzakirələrə qədər. ABŞ, Kanada, Rusiya və Belarussuz Avropa Siyasi Birliyinin nümunəsi çox göstəricidir...

Bir şey aydındır - hərəkat başlayıb...

Bu gün Avropanın Ukrayna ilə bağlı aydınlığa ehtiyacı var:

- Avropanın danışıqlar masasında iştirakı;
- Kiyevin həm Moskvaya, həm də Vaşinqtona qarşı müqavimət səviyyəsini artırmaq;
- Zelenskiyə fundamental dəstək və ya onu ABŞ-la danışıqlar zamanı qurban verilməsi;
- ABŞ Ukraynanın atəşkəs zamanı Kiyevin nəzarəti altında olacaq hissəsinin təhlükəsizliyinə zəmanət verməyə hazırlaşan Avropa ölkələrinə zəmanət verir.

Bəs biz - Cənubi Qafqaz ölkələri nə etməliyik?

Son iki ildə Aİ Cənubi Qafqazda geosiyasi təşəbbüsləri həyata keçirməyə çalışıb. Nəticədə:

- Aİ-nin Ermənistandakı missiyası, Avropa Sülh Fondu vasitəsilə Ermənistana hərbi dəstək, avropapərəst ictimai rəy;
- Gürcüstan hökuməti ilə əlaqələrin olmaması və münasibətlərin qurulması strategiyası;
- Azərbaycanla ikili münasibət. Bakı Aİ-nin regiondakı geosiyasi təşəbbüslərinə şübhə ilə yanaşır, lakin Aİ-nin ayrı-ayrı ölkələri ilə strateji maraq kəsb edən sahələrdə praqmatik əməkdaşlığı davam etdirir.

Mümkün Avropa hərbi blokunun tərkibindən çox şey asılı olacaq... Fransanın mövqeyi nə dərəcədə güclü olacaq və Türkiyənin iştirak olacaqmı... Avropa hərbi blokunun məsuliyyət sahəsi, yəni təhlükəsizlik çətirinin hansı ölkələri əhatə edəcəyi ilə bağlı mövqeyi necə olacaq... Baxmayaraq ki, avropalıların özlərinə çətir lazım ola bilər...

Region ölkələri bu prosesə fərqli yanaşır:

- Azərbaycanın Türkiyə ilə hərbi ittifaqı, İsrail və Pakistanla strateji tərəfdaşlığı, Rusiya ilə müttəfiqlik əlaqələri, eləcə də təhlükəsizlik mövzusunun da yer aldığı Qazaxıstan və Özbəkistanla müttəfiqlik münasibətləri var.

- Ermənistan hələ də KTMT-nin üzvüdür, ölkədə hərbi bazası olan Rusiyanın hərbi-siyasi müttəfiqi, lakin Avropa, Fransa, ABŞ və Hindistandan hərbi yardım alır. Həmçinin İranın mövqeyi Ermənistan üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

- Gürcüstan rəsmi olaraq NATO və Aİ-yə daxil olmağa çalışır, lakin Qərbə gedən yolunu dondurub.

Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri arasında Ankarada məsləhətləşmələr bu kontekstdə çox vacibdir, çünki Türkiyə bu proseslərdə fiziki olaraq iştirak edir.

Əminliklə demək olar ki, Azərbaycan və Gürcüstan mümkün hərbi bloka maraq göstərməyəcək. Ermənistanda maraq göstərəcəklər, amma qoşulmaqları mümkün olmayacaq, buna nə imkan var, nə də iradə.