Cənubi Qafqaza olan xarici maraqlar

Nə deyirlər desinlər, Cənubi Qafqaz regionunda üç ölkə var: Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan. Bəli, bu, bölünmüş regiondur, məsləhətləşmələrin aparıldığı regional struktur yoxdur, regionun hər bir ölkəsinin müxtəlif xarici siyasət prioritetləri var. Ancaq coğrafi olaraq üç ölkə var!

Türkiyə, Rusiya və İran coğrafi baxımdan Qafqaz ölkələridir, lakin Cənubi Qafqaz üçün onlar hələ də xarici aktorlar olaraq qalırlar... Bəli, fiziki cəhətdən yaxın, həmsərhəd, amma yenə də kənardan! Tutaq ki, bu, maraqları müəyyən dərəcədə obyektiv kimi xarakterizə edilə bilən xarici aktorların ilk səbətidir...

Xarici maraqların ikinci səbətini fiziki cəhətdən yaxın olmayan, lakin regionda maraqları olan ölkələr təşkil edir, bunlar ABŞ, Aİ, Böyük Britaniya, Fransa, Çin, Hindistandır.

Xarici maraqların ilk səbəti - Türkiyə, Rusiya və İran, baxmayaraq ki, onlar regionda bir-biri ilə rəqabət aparırlar, lakin 3+3 formatında razılığa gəliblər ki, bu da regionun sırf bölgə ilə qarşılıqlı əlaqə formatında yaxın qonşuların inklüzivliyini nəzərdə tutur. Özünəməxsus bir anlayışdır, amma belədir və xarici maraqların birinci səbətinin bütün iştirakçıları onunla maraqlanır (hər birinin öz səbəbi var). Və bu maraqlar ilk növbədə geosiyasi, yalnız bundan sonra iqtisadi xarakter daşıyır.

Xarici maraqların ikinci səbətinin maraqlarının xarakteri də geosiyasi motivli olanlara bölünür - ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya, Aİ də cəhd edir...

Aİ, Böyük Britaniya, Çin və Hindistanın geoiqtisadi maraqları var - bura rabitə və enerji də daxildir.

Birinci xarici maraqlar səbəti kimi, ikincisi də öz maraqlarını region ölkələri vasitəsilə reallaşdırmağa çalışır, ittifaqlar və strateji alyanslar qurur. Eyni zamanda, müxtəlif variasiyalarda, məqsədlərdən asılı olaraq, alyans iştirakçılarının siyahısı dəyişir, Donald Ramsfelddən klassika: “Missiya koalisiyanı müəyyənləşdirir”. Son üç ildə Rusiya və İran bu məsələdə ən pis vəziyyətə düşüb, Türkiyə, ABŞ və Aİ isə daha yaxşı olub.

Bu kontekstdə Türkiyənin özünəməxsus mövqeyi var. Birinci səbətdə Ankara təşəbbüsü öz əlinə aldı, çünki müharibə nəticəsində Türkiyənin müttəfiqi Rusiyanın müttəfiqini məğlub etdi və yaxın gələcəkdə baş verməli olan müharibənin bütün nəticələri regional proseslərdə Ankaraya daha çox iştirak vəd edir. Bununla yanaşı, xarici maraqların ikinci səbətinin demək olar ki, bütün iştirakçıları bu və ya digər şəkildə öz maraqlarını Türkiyə ilə uzlaşdırır. Ankara və şəxsən Ərdoğan həm birinci, həm də ikinci səbətdə xarici maraqların ən təsirli tərəfdaşıdır. Hətta Hindistan və Fransa üçün Türkiyə fikri nəzərə alınmalı olan ölkədir... Ankaranın bu unikallığını sonradan Bakı ilə, son dərəcə səmimi desək, Rəcəb Ərdoğanla İlham Əliyevlə məsul müttəfiqlik formalaşdırıb. Azərbaycan uğur qazanmasaydı, Türkiyə bu unikallığa sahib ola bilməzdi!

Nəticəyə gəlirik..

Bu gün bölgədə ənənəvi birliklərdə ixtilaf var. Rusiya ilə Ermənistanın, Gürcüstanın Aİ və ABŞ-la münasibətlərindəki böhran... Azərbaycan və Türkiyə arasında yeganə müttəfiqlik öz effektivliyini nümayiş etdirir və zamanın sınağından keçir... Strateji hədəflərə çatmaqda ən uğurlu, ittifaqın parçalanmasında isə xarici maraqların təsiri göz qabağındadır. Azərbaycan və Türkiyə birliyi xarici təzyiqlərə tab gətirə və elə bir vəziyyət yaratmağa qadirdir ki, bütün digər maraqlı tərəflər reallığı qəbul etməyə, maraqlarını reallıqla uzlaşdırmağa məcbur olacaqlar. Və əgər onlar özbaşına Bakı və Ankaranın maraqlarına zidd nəsə planlaşdırırlarsa, o zaman bu baş tutmayacaq, əyilməli olacaqlar...