Müharibə, yoxsa sülh?

NATO sammitində çıxış edən liderlərin mətnləri “müharibənin ritorikadan çox hərəkətə çevrildiyi” dövrə işarə edir. NATO daxilində monoxromatik səsin olmadığı aydındlr. Ukrayna üzərindən hesab açan ABŞ-ın NATO-nu konsolidasiya etmək cəhdi uğurlu görünsə də, hesabı bağlaya bilməməsi yeni səslərin meydana çıxmasına səbəb oldu. NATO daxilində Türkiyə faktorunu ayrı tutmağa davam edirik. Göründüyü kimi, Rusiyanın Ukrayna ilə müttəfiqlik prosesinə Türkiyənin münasibəti ortadadır. Prezident Ərdoğan NATO sammitində “iki qonşu ilə münasibətləri müharibəyə deyil, sülhə yanaşan bir yanaşma ilə dəstəklədiyini” açıq şəkildə ifadə etdi.

Türkiyə NATO-nun hərbi dayağıdır. Ona görə də Türkiyənin münasibəti önəmlidir. İsraillə bağlı isə prezident Ərdoğanın açıq bəyanatı və mövqeyi ciddi bəyanatdır.

Təbii ki, Türkiyə liderinin münasibətini “müharibə ritorikasının ritorikadan çıxıb hərəkətə çevrildiyi tendensiyanın dayandırılması cəhdi” kimi xüsusilə diqqətəlayiq hesab etməliyik.

Biz NATO üzvü olan ölkələrin ümumi yanaşmasına baxmalıyıq. ABŞ-ın qlobal dizaynla bağlı mövqeyi ilə NATO-dan hərbi aparat kimi istifadə etmək istəyi ilə ondan istifadə etmək qabiliyyəti arasında illər əvvəllə müqayisədə ciddi fərq var. Bir tərəfdən Rusiya, Çin və Koreya arasında formalaşan yeni ittifaq ölçüsü, digər tərəfdən isə tək səs olmayan NATO qrupu.

Digər tərəfdən, Şanxay İttifaqına artan maraq. “Mübarizəsiz qalib gəlmək” iqtisadi yoluna əhəmiyyət verən Çinin böyük sərmayələri.

Hər kəs bilir ki, ABŞ əsas rəqibi kimi Çini hədəfə alıb. Amma eyni ABŞ-ın qurucusu və lideri olduğu NATO-da Çinə edilən xəbərdarlıq bəyanatı diqqət çəkir: “Rusiyanı dəstəkləməyi dayandırın”.

Maraqlıdır, elə deyilmi? Rusiyanı regional müharibə ilə yormağı hədəfləyən ABŞ mərkəzli Qərb ittifaqının əsas məqsədi “Çinlə son hesablaşmada öz dərdinə qalan Rusiya” deyilmi? Yaxşı, belə olan halda, Çin niyə Rusiyanı dəstəkləməsin?

Bəli, biz ayrılmaz bir prosesin şahidi oluruq.

NATO Ukrayna prosesi ilə möhkəmlənsə də, deyəsən, üzv dövlətlərin milli maraqları ilə bağlı “müxtəlif səslərin ucalacağı” bir dövrdəyik. Seçkilərin nəticələri və siyasi partiyaların, xüsusən də Avropadakı tendensiyalar bizə getdikcə daha çox fərqli müzakirələrin ortaya çıxacağını göstərəcək. Paranın gedişatına yaxşı baxmalıyıq. Avropadan gələn yüksək etiraz səsləri, deyəsən, siyasi olaraq artır.

Bir sözlə, Amerika seçkiləri və onların nəticələri, Ukrayna prosesinə ümidin olmaması, Avropada yeni siyasi ritorika hər şeyin ABŞ mərkəzli Qərb alyansının istədiyi qədər asan olmayacağını göstərir.