Stalin Pişəvəriyə nə yazmışdı?

Stalinin Pişəvəriyə yazdığı məktubun ilkin, arxiv variantını nəhayət ki, tapıb diqqətinizə çatdırıram.

Məktubun arxiv nüsxəsi "Wilson Center Digital Archive" ünvanında 07 oktyabr 2022-ci ildə çap edilib.

Bu saytda Azərbaycan Demokrat Partiyası, Pişəvərinin fəaliyyəti ilə bağlı minlərlə sənəd var.

1950-89-cu illər qeydiyyatlı sənədlər Şərqi Almaniya, Rumıniya kəşfiyyat qurumlarının arxivlərindəndir.

1945-46-cı il qeydiyyatlı sənədlər isə Rusiya arxivlərindəndir.

Ancaq bizim alimlər, Elmlər Akademiyası hələ də bu çox lazımi resurslardan tam xəbərsizdir. Məsələyə rəsmi qurumların müdaxiləsi, deyəsən. qaçılmazdır. Dövlər mütləq bu məsələyə aydınlıq gətirməlidir, bəli. Baxın, Stalinin Pişəvəriyə şəxsən yazdığı məktub öz qeydiyyat nömrəsi, arxiv möhürləri ilə çap olunub. Ancaq bizim alimlər bu barədə ağızlarına su alıb susublar.

8 may 1946-cı ildə yazılmış bu məktubun tam mətnini ilk dəfə diqqətinizə çatdırıram:

 “Yoldaş Pişəvəri,

Mənə elə gəlir ki, siz həm İran daxilində, həm də beynəlxalq aləmdə mövcud vəziyyəti lazımınca qiymətləndirmirsiniz.

Birinci. Siz indi Azərbaycanın bütün inqilabi tələblərini yerinə yetirmək istəyirsiniz. Amma indiki vəziyyət bu proqramın həyata keçirilməsinə imkan vermir. Lenin inqilabi tələbləri əməli tələblər kimi, mən vurğulayıram ki, yalnız ölkə xarici düşmənlə uğursuz müharibə ilə daha da kəskinləşən ağır inqilabi böhrandan keçərkən, əməli tələblər kimi irəli sürdü. 1905-ci ildə Yaponiya ilə uğursuz müharibə zamanı və 1917-ci ildə Almaniya ilə uğursuz müharibə zamanı belə oldu. Burada Lenini təqlid etmək istəyirsən. Bu, çox yaxşı və təqdirəlayiq haldır.

Bu gün isə İranda vəziyyət tamam başqadır. İranda dərin inqilabi böhran yoxdur. İranda fəhlələr azdır və onlar zəif təşkil olunublar. İran kəndlisi hələ də ciddi fəallıq göstərmir. İran hərbi uğursuzluqla, İranın inqilabi dairələrini zəiflədə biləcək xarici düşmənlə müharibə aparmır. Deməli, İranda 1905 və 1917-ci illərdə Leninin taktikasını dəstəkləyə biləcək bir vəziyyət yoxdur.

İkinci. Əlbəttə, Sovet qoşunlarının İranda qalması davam edərsə, Azərbaycan xalqının inqilabi tələbləri uğrunda mübarizədə uğura ümid etmək olardı. Amma biz onları daha İranda saxlaya bilmədik, çünki Sovet qoşunlarının İranda olması Avropa və Asiyada bizim azadlıq siyasətimizin əsaslarını sarsıtdı. İngilislər və amerikalılar bizə dedilər ki, əgər sovet qoşunları İranda qala bilirsə, onda ingilis qoşunları niyə Misirdə, Suriyada, İndoneziyada, Yunanıstanda, Amerika qoşunları isə Çində, İslandiyada, Danimarkada qala bilməz? Ona görə də biz bu silahları ingilislərin və amerikalıların əlindən almaq, müstəmləkələrdə azadlıq hərəkatını inkişaf etdirmək və bununla da azadlıq siyasətimizi daha əsaslı və səmərəli etmək üçün qoşunlarımızı İran və Çindən çıxarmaq qərarına gəldik. Siz bir inqilabçı kimi, şübhəsiz ki, başa düşəcəksiniz ki, biz başqa cür edə bilməzdik.

Üçüncü. Bütün deyilənlərdən İrandakı vəziyyətlə bağlı aşağıdakı nəticəyə gəlmək olar. İranda dərin inqilabi böhran yoxdur. İranda xarici düşmənlərlə müharibə vəziyyəti və deməli, irticanı zəiflədə və böhranı kəskinləşdirə biləcək hərbi uğursuzluqlar yoxdur. Sovet qoşunları İranda olarkən sizin Azərbaycanda mübarizə aparmaq və geniş tələblərlə geniş demokratik hərəkat təşkil etmək imkanınız olub. Amma bizim qoşunlarımız İranı tərk etməli oldular. İndi İranda nə var? İranın ən mürtəce ünsürlərini təmsil edən Qəvam hökuməti ilə İrandakı anqlofil dairələri arasında qarşıdurmamız var. Qəvam keçmişdə nə qədər mürtəce olsa da, indi özünümüdafiə və hökumətinin müdafiəsi naminə bəzi demokratik islahatlara getməli və İrandakı demokratik ünsürlərin dəstəyini almalıdır. Bu şəraitdə taktikamız necə olmalıdır? Mən hesab edirəm ki, biz bu münaqişədən istifadə edərək Qəvamdan güzəştlər əldə etməliyik, ona dəstək verməliyik, bununla da anqlofilləri təcrid etməliyik və İranın daha da demokratikləşməsi üçün müəyyən zəmin yaratmalıyıq. Sizə verdiyimiz bütün məsləhətlər bu fərziyyədən irəli gəlir. Təbii ki, başqa bir taktika seçmək olar: hər şeyə tüpürmək, Qəvamla aranı kəsmək və bununla da oradakı ingilis irticaçılarının qələbəsini təmin etmək. Amma bu, taktika yox, axmaqlıq olardı. Əslində bu, Azərbaycan xalqının və İran demokratiyasının işinə xəyanət olardı.

Dördüncü. Bildiyim kimi, deyirsiniz ki, biz sizi əvvəlcə göylərə qaldırdıq, sonra uçuruma endirib rüsvay etdik. Əgər bu doğrudursa, bu, bizi təəccübləndirir. Əslində nə baş verdi? Biz burada hər bir inqilabçının bildiyi texnikadan istifadə etdik. İrandakı bugünkü vəziyyət kimi bir vəziyyətdə hərəkatın irəli sürdüyü müəyyən minimum tələblərə nail olmaq istəyirsə, hərəkat özünü qabaqlamalı, minimum tələblərdən kənara çıxmalı və hökumət üçün təhlükə yaratmalı, hökumətdən güzəştlərin mümkünlüyünü təmin etməlidir. Əgər siz çox da irəli getməsəydiniz, İranın indiki vəziyyətində bu tələblərə nail olmaq şansınız olmayacaqdı, indi Qəvam hökuməti bunu etməlidir. İnqilabi hərəkatın qanunu belədir. Sizin üçün utanc məsələsi yox idi. Çox qəribədir ki, sizi rüsvayçılıqla aşağı sala biləcəyimizi düşünürsünüz. Əksinə, əgər siz özünüzü ağıllı aparsanız və bizim mənəvi dəstəyimizlə Azərbaycanın mahiyyətcə mövcud faktiki vəziyyətini qanuniləşdirən tələblərə nail olsanız, mütərəqqi-demokratik hərəkatın qabaqcılı kimi həm azərbaycanlılar, həm də Yaxın Şərqdə [İranlılar] tərəfindən xeyir-dua alacaqsınız.