3+3=5

Tehranda Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya, Türkiyə və İran xarici işlər nazirlərinin görüşü keçiriləcək. Gürcüstansız!

Regional format ideyasının özü faydalıdır, lakin formatın bütün iştirakçıları üçün işlək və maraqlı olması üçün həll edilməli olan problemlər var.

Bir dəfə qeyd etmişdik ki, bu formatdan gözləntilərin üçölçülü ölçüsü var. Problemlərlə birlikdə onları müəyyən edək:

  ⁃ Regiondakı üç ölkə bir-birinə təhlükə yaratmamalıdır (Azərbaycan-Ermənistan);

  ⁃ Regionun üç ölkəsi regionun üç qonşusuna (Azərbaycan - İran, Ermənistan - Türkiyə) təhlükə yaratmamalıdır;

  ⁃ Regionun üç qonşusu regionun üç ölkəsi (Rusiya-Gürcüstan, İran-Azərbaycan) üçün təhlükə yaratmamalıdır.

Format ideyası çoxdan var idi, lakin çoxlu sayda problemlər bu tapmacanı hətta yarıda tamamlamağa imkan vermədi. İndi isə Bakı ilə İrəvan arasında gözlənilən sülh müqaviləsi, nəticədə Ermənistan-Türkiyə normallaşması formatın kəsilmiş formada (Gürcüstansız) başlamasına şərait yaradır.

Gürcüstan formatda deyil, amma Tbilisinin fikri var!

Əminəm ki, Gürcüstanın regional formatla bağlı mövqeyi onun tərəfdaşları olan Azərbaycan və Türkiyə tərəfindən başa düşülür. Bakı və Ankara müzakirələrdə Tbilisinin mövqeyini qeyd edir və Gürcüstanın fikrini nəzərə almadan heç bir addım atmayacaqlar.

Prinsipcə, regional formatda Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə üçtərəfli formatı istənilən digər qarşılıqlı fəaliyyət oxuna başlanğıc verə bilər və bu gün ən səmərəli və səmərəli olan üçtərəfli formatımızdır.

Qeyd edək ki, burada nə ABŞ, nə də Aİ var!!! Özlərinin olmadığı formatlara həmişə şübhə ilə yanaşıblar... yaxşı, Allah onları qorusun...

Amma yox... Qərb 3+3 formatının əleyhinə fəal şəkildə təbliğat aparır, sanki bu formatın özü Qərbi regional proseslərdən uzaqlaşdırır. Bu, çox uzaq və primitiv bir formadır. Amerikalılar özləri Türkiyədə rus diplomatları ilə avropalılarla təmasdadırlar, Qətərdə isə iranlılarla çiyin-çiyinə... və digər tərəfdən Qərbin regionun hər üç ölkəsində çox geniş əlaqələri və təmsilçiliyi var və regionun heç bir paytaxtı Qərblə əlaqələrini kəsməyəcək.

“Qərbi regiondan sıxışdırmaq” pandemoniyasına regionun qonşuları, əsasən də Rusiya və İranın özləri yanacaq atırlar. Lakin onlar özləri regiondakı bu Qərb təmsilçiliyinin kiçilməsinin qarşısını almaq üçün heç nə etmirlər. Əgər regionun qonşuları, eyni Rusiya və İran eyni Gürcüstanın iştirakını istəyirlərsə, o zaman tədbirlər görməlidirlər - Moskva Gürcüstana qarşı işğalçılıq siyasətindən əl çəkməlidir. olacaq?! Ehtimal sıfıra yaxındır! O zaman Qərbin fəaliyyətinə arxalanmağa ehtiyac yoxdur, əgər Moskvanın özü hər şeyi edibsə ki, elə bu Qərb Gürcüstan, indi də Ermənistan vasitəsilə Cənubi Qafqazın təhlükəsizlik arxitekturasının iştirakçısına çevrilsin...

Cənubi Qafqazın təhlükəsizlik arxitekturasında Qərbin iştirakı olacaq, çünki bu balanssız mümkün deyil, amma çox da olmamalıdır... elə bu iştirak... əks halda həmin Qərb Rusiyaya çevriləcək (məşhur cizgi filmindən əjdaha)...

Qərb isə region ölkələrinin təhlükəsizlik sistemində getdikcə daha çox iştirak edir - Gürcüstan və Ermənistan ABŞ/Aİ resurslarını öz ərazilərinə fəal şəkildə cəlb etməyə başlayandan sonra.

3+3 formatı bütün məsələlərin həlli deyil, qaydaları rəsmiləşdirmək və bir-biri üçün, xüsusən də ən gözlənilməz olan ölkələr üçün daha proqnozlaşdırıla bilən olmaq cəhdidir.

3+3 formatı daha böyük təhlükəsizlik mənzərəsinin və maraqlar balansının bir hissəsidir.

Formatın effektivliyi o qədər də böyük olmayacaq, amma gələcək üçün bu, pis fikir deyil... və formatın gələcəyi region ölkələrinin ərazi bütövlüyünü pozan ölkələrdən asılıdır. Əks halda, nəticədə başlıqda göstərilən belə səhv hesab alacağıq...