Cənubi Qafqazda müharibə və sülh

Cənubi Qafqaz ətrafında proseslər inanılmaz sürətlə sürətlənir. Cənubi Qafqaz 2020-ci ilin noyabr ayının əvvəlindən dəyişən geosiyasi mənzərəyə "hamilə"dir.

Müharibənin nəticələri artıq Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasına, Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmasına, kommunikasiyaların açılmasına səbəb olmalı idi. Regional geosiyasətin bu üç elementi 44 günlük müharibənin nəticəsidir ki, bu müharibəni üç il ərzində reallaşdırmaq mümkün deyil. Qeyd edək ki, hər üç ölçüdə əsas qarşıdurma meydanına çevrilən Ermənistan görünür.

Əgər 2020-ci ilin sonunda regionda gözlənilən dəyişikliklərin əsas oyunçuları Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya və Türkiyə idisə, üç il ərzində başqa ölkələr də iddialarını, maraqlarını və gözləntilərini ortaya qoyaraq, özlərini göstərdilər. Oyunçuların sayının artması ziddiyyətlərin yaranmasına, bəzən qığılcımlara, gərginliklərə və böhranlara səbəb olub. Bütün oyunçular sülh müqaviləsinin imzalanması ilə göstəriləcək yeni konfiqurasiya üçün resurslar toplayırlar. Görünən ziddiyyətləri və iştirakçıları müəyyən edək:

  ⁃ Rusiyaya qarşı ABŞ, AB
  ⁃ İrana qarşı ABŞ, İsrail
  ⁃ İrana qarşı Aİ
  ⁃ Türkiyəyə qarşı Rusiya
  ⁃ İrana qarşı Türkiyə
  ⁃ Fransaya qarşı Azərbaycan, Türkiyə
  ⁃ Fransaya qarşı Böyük Britaniya
  ⁃ ABŞ-a qarşı Çin (arxa planda)
  ⁃ Hindistana qarşı Çin (arxa planda)

Mübahisələr müxtəlif mövzuları, strateji layihələri və müxalifət səviyyələrini əhatə edir. Ermənistan əsas qarşıdurma yerinə çevrilir, çünki İrəvan demək olar ki, bütün oyunçulara öz ölkələrində resurslarını artırmağa imkan verib. Belə bir hiss var ki, hamı Ermənistanın Rusiyadan üz döndərməsinə, Türkiyənin Ermənistanda meydana çıxmasına hazırlaşır... İran, Aİ, ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya artıq başa düşürlər ki, Ermənistan-Türkiyə sərhədinin açılması Türkiyə üçün “yerdə” böyük imkanlar yaradır və Türkiyə gəlişindən əvvəl Ermənistanda daha çox yer tutmağa çalışırlar...

Növbəti qarşıdurma sahəsi Çinin resurslarından və Azərbaycan və Türkiyə ilə üçtərəfli regional formatdan istifadə edərək, hökuməti Qərblə Rusiya arasında balans yaratmağa çalışan Gürcüstandır.

Azərbaycan geosiyasi mübarizə məkanına çevrilmək risklərini minimuma endirməyə çalışır. Məlumdur ki, böyük dövlətlər öz xarici siyasət kursunu korrektə etmək üçün kiçik dövlətlərin daxilində öz müvəkkillərini yaradırlar. Bakı bütün müstəqillik illərində müstəqil xarici siyasət yeritmək üçün xarici qüvvələrin daxili siyasətə təsirini minimuma endirməyə çalışıb. Bu yolda həm də xərclər var ki, bu da böyük dövlətlərin yumşaq güc institutlarının ölkə daxilində fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması ilə nəticələnir.

Deməli, Qərb Ermənistanda öz yerini tutmaq və hər üç ölkədə regional proseslərdə iştirak etmək üçün sülh müqaviləsi ilə tələsir. Bu tələsikdə ABŞ və Aİ Azərbaycana təzyiq göstərməyə çalışsalar da, müvafiq cavab aldılar.

Bakı vəziyyəti başa düşməlidir, çünki sülh müqaviləsi prosesi elə bir geosiyasi iz qazanıb ki, bu istiqamətdə istənilən fəaliyyətin nəticələri ola bilər. Biz başa düşməliyik ki, Ermənistan geriyə çevrilməyə nə dərəcədə hazırdır və indiyə qədər Yuxarı Lars keçid məntəqəsində özünü büruzə verən dönüşün nəticələrinə necə reaksiya verəcək.

Dekabrın sonunda MDB sammiti və Avrasiya İiqisadi İttifaqının Ali Şurası Paşinyanın dönmə qabiliyyətinin növbəti sınağı olacaq.

Bəs Bakı?

Bakı üçün isə pauza ilk baxışda mənfi nəticələr verir... Bununla belə başa düşmək lazımdır ki, kimsə nəyəsə tələsirsə, o zaman tələskənliyin səbəbini anlamalı və vəziyyətdən maksimum öz xeyrinə istifadə etməlidir.