II Qarabağ müharibəsində Rusiyanın Ermənistana hərbi yardımı

İyunun üçüncü ongünlüyündə, yəni iyunun 26-da Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan belə demişdi: “Rusiya gəldi, Dağlıq Qarabağı bizdən aldı, Azərbaycana qaytardı, sonra getdi, bütün reallıq budur. 

Mən iddia edirəm ki, Rusiya Dağlıq Qarabağı ələ keçirib. Rusiyanın icazəsi olmasaydı, müharibə olmazdı”.

Bu bəyanat Azərbaycan Silahlı Qüvvələr Günündə açıqlanıb. İkinci Qarabağ müharibəsi başlamazdan əvvəl bu tarixdə Qarabağın işğal olunmuş hissəsində qanunsuz erməni hərbi birləşmələri müxtəlif təxribat və silahlı təxribatlar həyata keçirib.

Bu gün “yer”də başqa bir reallıq var. Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa edib. Ermənistan ordusu acınacaqlı hərbi məğlubiyyət təcrübəsindən sonra qəti cavab alacağını anlayaraq, çətin ki, təxribata qərar versin. Ancaq bu gün də "xəbislik etmək" vərdişi qalır.

Bu dəfə Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 2020-ci ildən 2023-cü ilə qədər hərbi əməliyyatlarda əldə edilən silsilə hərbi qələbələrdə rolunu zərərsizləşdirməyə çalışıb. Əgər bunu Rusiya ilə Ermənistan arasında hərbi əməkdaşlığın səviyyəsi ilə bağlı məlumat əldə etməyən bir dövlət rəsmisi desəydi, bunu hələ də məlumatlılığın olmaması ilə əlaqələndirmək olardı. Lakin Təhlükəsizlik Şurasının katibi Ermənistanın hərbi-siyasi rəhbərliyində dövlət sirlərinə çıxışı olan “əsas” fiqurdur və ölkələr arasında hərbi əməkdaşlıq onun işinin əsas istiqamətlərindən biridir. Ermənistan rəhbərliyinin Rusiyadan “boşanmaq” istəyini başa düşmək olar, amma bunu Azərbaycanın hesabına etmək, ən azı, səmimi deyil. Bundan əlavə, bu, tarixi faktlara ziddir.

30 ilə yaxındır ki, Ermənistan Rusiyadan tam hərbi və siyasi dəstək alaraq Azərbaycan ərazilərini işğal edib.

Bu müddət ərzində Rusiya Federasiyasının Ermənistana silah və hərbi texnika tədarük etdiyi aşağıdakı kanallar müəyyən edilib:

- hərbi yardım vasitəsilə silah və hərbi texnikanın (silah və hərbi texnikanın) pulsuz verilməsi;
- birgə istifadə üçün vahid hava hücumundan müdafiə sistemi vasitəsilə silah və hərbi texnikanın təmənnasız verilməsi;
- MDB-yə hərbi yardım vasitəsilə silah və hərbi texnikanın verilməsi;
- kreditlə silah və hərbi texnikanın tədarükü;
- Ermənistanın hərbi büdcəsinin vəsaiti hesabına silah və hərbi texnikanın tədarükü.

Təkcə 2010-2019-cu illərdə Ermənistan Rusiya silahları üçün 5 milyard dollar ödəyib - böyük hissəsi Rusiyanın verdiyi əvəzsiz kreditlər hesabına və bazar qiymətindən çox güzəştli şərtlərlə ödənilib.

1992-ci ildən 2012-ci ilə kimi Rusiyanın Ermənistana üç pulsuz hərbi yardım paketi ilə bağlı milyardlarla dollar dəyərində olan məlum məlumatları xatırlamağa dəyməz. Bu yardım sayəsində tanklar, S-300 zenit-raket kompleksləri, raket və artilleriya sistemləri köçürülüb, Ermənistan ordusunun hərbi-texniki “onurğa sütunu” formalaşıb.

2020-ci ilin payızında - İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Rusiya və Ermənistan rəsmilərinin fakt və açıqlamalarına müraciət edək.

Məhz o zaman, 2020-ci ildə Ermənistan Rusiyadan irimiqyaslı yardım aldı, Rusiya rəhbərliyi bunu gizlətmədi.

“Ermənistanın özünü tək hiss edib-etməməsinə gəlincə, sizi əmin edirəm ki, Rusiya Federasiyası həm çoxtərəfli, həm də ikitərəfli öhdəliklər çərçivəsində, o cümlədən hərbi-texniki əməkdaşlıq sahəsində üzərinə götürdüyü bütün öhdəlikləri tam yerinə yetirib, bunun üçün Ermənistan rəhbərliyi, o cümlədən baş nazir Nikol Paşinyan da daxil olmaqla, dəfələrlə təşəkkür sözlərini bildirib və vurğulayıb ki, Rusiya öz öhdəliklərinə tam uyğun olaraq bütün öhdəlikləri yerinə yetirir, bu sahədəki tavtologiyaya görə üzr istəyirəm”, - Putin medianın Qarabağda vəziyyətlə bağlı suallarını cavablandırarkən deyib.  

Müvafiq kadrları “Rossiya-24” telekanalı (VGTRK) nümayiş etdirib. Putin əlavə edib: “Yeri gəlmişkən, biz indicə sizin Türkiyənin, silahlı qüvvələrin rolunu qeyd etdiyinizdən çıxış etdik, biz ondan çıxış etdik ki, hətta belə ciddi hadisələr zamanı da güc balansı qorunmalıdır və sizi əmin edirəm ki, Ermənistan özünü tərk edilmiş və ya unudulmuş hiss etmədi və Rusiya bunun qarşısını almaq üçün hər şeyi etdi”.

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan özü də İrəvanda Rusiya nümayəndə heyətinin nümayəndələri ilə görüşündə Rusiyanın müdafiə naziri Sergey Şoyquya 2020-ci ildə hərbi əməliyyatlar zamanı göstərdiyi dəstəyə görə təşəkkür edib.

Ermənistanın baş nazirinin sözləri ölkənin Nazirlər Kabinetinin saytında yer alıb. “Qeyd etmək istəyirəm ki, müharibə zamanı biz həmişə Rusiya Federasiyasının, Rusiya Prezidentinin, Rusiya Baş nazirinin dəstəyini, sizin şəxsi dəstəyinizi hiss etmişik. Buna görə sizə təşəkkür etmək istəyirəm”, - deyə Nikol Paşinyan bildirib.

“Artsax”a qarşı davam edən müharibə kontekstində Rusiya müttəfiqlik öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün əlindən gələni etdi”. Bu barədə Ermənistanın keçmiş müdafiə naziri David Tonoyan 25 yanvar 2021-ci ildə Mediamax-a müsahibəsində bildirib.

“Rusiya müttəfiqi Ermənistanı dəstəkləyirmi, yoxsa yox” sualına o, bu cür cavab verib: “Bütün müharibə boyu müdafiə naziri Sergey Şoyqu ilə əlaqə saxlamışam. Gündə bir neçə dəfə telefonla danışdığımız günlər olub. Məlum səbəblərə görə bütün mötərizələri açıqlamayacağam, lakin birmənalı olaraq deyə bilərəm ki, davam edən müharibə şəraitində Rusiya müttəfiqlik öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün əlindən gələni etdi. Üstəlik, sırf müdafiə məsələlərindən əlavə, Rusiya Federasiyasının Müdafiə naziri ilə daimi işgüzar ünsiyyət sayəsində bir sıra digər vacib məsələləri də həll etmək mümkün oldu”.

Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin Baş Qərargahının keçmiş rəisi, general-polkovnik Movses Akopyanın 2020-ci il noyabrın 19-da İrəvanda keçirdiyi mətbuat konfransında verdiyi bəyanatdan bir parça maraqlıdır: “Rusiya Ermənistana bizim heç arzulamağa cəhd etmədiyimiz silahlar verib. Müharibənin ilk günlərindən, hələ Ermənistan dövlətinin başçısı Rusiya Prezidenti ilə telefonla əlaqə saxlamazdan əvvəl ”.

İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Rusiyanın Ermənistana göstərdiyi hərbi yardımın istiqamətləri və həcmləri haqqında bəzi konkret məlumatlar

Sentyabrın 27-də İkinci Qarabağ müharibəsi başladı. 44 gün davam edən genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlar Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin böyük hissəsinin azad edilməsinə və Ermənistanın kapitulyasiyasına səbəb oldu. Qarabağda genişmiqyaslı müharibə Rusiya-Ermənistan hərbi əməkdaşlığının kəskin artmasına səbəb oldu və bu əməkdaşlığın hərbi əməliyyatların gedişinə təsiri də müvafiq olaraq artdı.

Müharibə zamanı Rusiya Federasiyası öz müttəfiqini dəstəkləmək üçün bir neçə istiqamətdə tədbirlər həyata keçirdi. Ermənistan silahlı qüvvələrinin silah-sursatla tələbatını fasiləsiz olaraq təmin etmiş, şərait yaratmış, erməni lobbisinə silahların və könüllülərin Rusiya Federasiyasından çıxarılmasına köməklik etmişdi.

Bu məqsədlər üçün Rusiya Federasiyasının hökumət strukturları erməni lobbisi ilə birlikdə ən qısa müddətdə aşağıdakı sxemləri qurdular;

- Rusiya Federasiyasının hərbi-nəqliyyat təyyarələri ilə Ermənistana hərbi yüklərin çatdırılması - 7 fakt qeydə alınıb;

- Ermənistandakı 102-ci Rusiya bazasının anbarlarından silah və sursatların verilməsi;

- hərbi yüklərin və könüllülərin "Mineralnıye Vodı" hava limanından Ermənistan hərbi təyyarələri və mülki aviasiya vasitələri ilə çatdırılması. 20-dən çox uçuş qeydə alınıb.

Eyni zamanda erməni iş adamları hərbi yüklərin çatdırılması üçün İl-76 nəqliyyat təyyarəsi alıblar. Daşınan silahlar humanitar yük kimi qeydiyyata alınıb.

Silahların tədarükü 6-7 noyabr 2020-ci il tarixlərində Ermənistan mətbuatının Xankəndi yaxınlığında erməni əsgərinin “Peçeneq” avtomatı ilə çəkilmiş fotosu ilə dolayısı ilə təsdiqlənir. Bu pulemyot müharibə başlayana qədər Ermənistan ordusunun xidmətində olmayıb.

“Rusiya erməniləri İttifaqı” təşkilatı xüsusi hərbi-vətənpərvər təşkilat "VoMA"-nın köməyi ilə sosial şəbəkələrin Rusiya seqmentində açıq şəkildə muzdluları və könüllüləri hərbi əməliyyatlarda iştirak etmək üçün cəlb edirdi. İşə qəbul zamanı snayperlərə və tank əleyhinə idarə olunan sistemlərin operatorlarına üstünlük verilirdi. Bu, döyüş əməliyyatlarının gedişinə və müddətinə təsir etdi, çünki sursat, silah və hərbi mütəxəssislərin bolluğu şiddətli döyüşlərə və Azərbaycanın hərbi qulluqçularının, mülki şəxslərin və hərbi texnikanın itkilərinin artmasına səbəb oldu.

Amma ən maraqlısı odur ki, Rusiya hərbçiləri Ermənistan silahlı qüvvələrinin maraqları naminə bəzi döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirirlər. Xüsusilə, Rusiya hərbi qulluqçuları aşağıdakı hərəkətləri yerinə yetirdilər:

- 102-ci Rusiya bazasının bir sıra hərbi qulluqçularının birgə hava hücumundan müdafiə sistemi çərçivəsində fəaliyyəti. Hava hücumu silahlarından təhdidlərin qarşısını almaq məqsədilə Ermənistanın komanda məntəqələrinə məlumat ötürülməklə Azərbaycanın hava məkanının bir hissəsinin və döyüş bölgəsinin kəşfiyyatı həyata keçirilib;

- Döyüş bölgəsinə çatdırılması və Rusiya hərbçiləri tərəfindən "Pole-21M" elektron müharibə sisteminin istifadəsi. Kompleks oktyabrın sonu və noyabrın əvvəllərində Şuşa şəhəri yaxınlığında və Laçın dəhlizində Azərbaycanın pilotsuz uçuş aparatlarına qarşı elektron əks-tədbirlər həyata keçirib.

Rusiya mətbuatının məlumatına görə, onlar müxtəlif tipli doqquz Azərbaycan pilotsuz təyyarəsini “sarsıda” biliblər;

 - Rusiya aviasiyası tərəfindən Mozdok şəhəri yaxınlığındakı hərbi hissədən TOR-M1U zenit-raket komplekslərinin akkumulyatorunun öz ekipajları ilə birlikdə hava hücumundan müdafiəni gücləndirmək məqsədilə Qarabağa köçürülməsi.

Bu batareyadan sağ qalan sonuncu hava hücumundan müdafiə sistemi 2023-cü il sentyabrın 23-də Ermənistanın qanunsuz silahlı birləşmələrinin təslim olmasından sonra Azərbaycan Ordusu tərəfindən ələ keçirilib.

Rusiya Federasiyasının bu hərəkətləri pilotsuz təyyarələrin itkilərinin sayına və bütün hava kəşfiyyatı və hücum vasitələrinin istifadə miqyasına təsir göstərdi, bu da öz növbəsində qoşunların hücum sürətinin azalmasına və Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin bütün səviyyələrində komandirlərin situasiya məlumatlılığının azalmasına səbəb oldu.

Yuxarıda göstərilən hərəkətlərlə yanaşı, Rusiya Federasiyası hərbi əməliyyatları dayandırmaq üçün Azərbaycana qarşı hərbi-siyasi təzyiq addımları da atıb. Oktyabrın 15-də Xəzər flotiliyasının plandankənar təlimləri başlayıb. Rusiya Müdafiə Nazirliyinin mətbuat xidmətindən verilən məlumata görə, təlimlər Xəzər dənizinin Abşeron yarımadasının şimalında mərkəzi hissəsində keçiriləcək və təlimlərdə “Kalibr-NK” qanadlı raketlərinin 4 daşıyıcı gəmisi iştirak edəcək.

Qeyd olunan təlimlərin başlaması ilə və noyabrın əvvəlinə kimi Rusiya Aerokosmik Qüvvələrinin döyüş təyyarələri Azərbaycanın hava məkanına gündəlik səfərlər edərək dəniz sərhədinin şimal-şərq hissəsində gərginlik yaratmağa başlayıb.

Ermənistanın əvvəllər Rusiyadan aldığı “İsgəndər” raketlərindən istifadə etməsini də qeyd etmək lazımdır ki, bu da rusiyalı mütəxəssislərin iştirakı olmadan mümkün deyildi.

Məqalədə qeyd olunanların hamısı Rusiyanın Ermənistana hərbi yardımının yalnız müəyyən hissəsini əks etdirir. Amma Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Rusiya yardımının bütün istiqamətləri və həcmi barədə tam məlumata malikdir.

Armen Qriqoryanın bəyanatında başqa bir mesaj da var. Rusiya Federasiyası ilə müdafiə və iqtisadi ittifaqda olan və hərbi malların alınmasında ona sanksiya rejimindən yan keçməyə kömək edən Ermənistanın indiki rəhbərliyi Azərbaycanı “rusiyapərəst”, Ermənistanı isə “qərbyönlü” ölkə kimi təqdim etmək istəyir. 

Yuxarıdakı göstərilən faktlardan sonra ritorik bir sual vermək yerinə düşərdi: Azərbaycan Ukraynaya 38 milyon dollarlıq humanitar yardım göstərdi, bəs “qərbyönlü” Ermənistan Ukraynaya necə kömək etdi?