Sülh müqaviləsinin mətni haqqında ilk təəssürat

Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin mətni haqqında ilk təəssürat:

Müqavilənin mətninin Vaşinqtonda paraflandıqdan sonra ictimaiyyətə çatdırılması, ilk növbədə, Azərbaycan və Ermənistan cəmiyyətləri, ikincisi, bütün xarici aktorlar üçün prosesin şəffaflığının göstəricisidir.

Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin Birgə Bəyannaməsindən göründüyü kimi, tərəflər müqavilənin yekun imzalanması və ratifikasiyası üçün səy göstərəcəklər, yəni sənədin tam qəbulu Ermənistanda yeni Konstitusiya üzrə referendumun keçirilməsi ilə bağlıdır. Bunun ABŞ-da qəbul edilməsi o deməkdir ki, Bakı öz mövqeyinin məntiqinə və obyektivliyinə Vaşinqtonu inandıra bildi və bu mövqe Ermənistan rəhbərliyi tərəfindən başa düşülür və tanınır.

Müqavilə, gözlənildiyi kimi, bir-birinin suverenliyini və ərazi bütövlüyünü tanıyır və ən əsası, qarşılıqlı ərazi iddialarını istisna edir. Prinsipcə, Birgə Bəyannamədə artıq bu məqam öz əksini tapıb, müqavilədə o, əbədiyyət üçün hüquqi öhdəlik kimi çıxış edir. Üstəlik, ikinci bəndin ikinci hissəsində bu öhdəlik təkcə Ermənistan hökumətinə deyil, həm də ölkələrin ərazisindəki fəaliyyətlərə, yəni təşkilatlara və şəxslərə şamil edilir.

Diplomatik münasibətlərin tanınması və qurulması, daxili siyasətə qarışmamaq, defolt olaraq...

Birinci bənddə o da qeyd olunur ki, dövlətlərarası sərhədə çevrilmə prosesində SSRİ-nin inzibati sərhədləri əsas götürüləcək. Bu o deməkdir ki, erməni təbliğatının “Dağlıq Qarabağ heç vaxt Azərbaycan Respublikasının tərkib hissəsi olmayıb” tezisi öz əsasını itirir, bu, Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanınmasıdır.

O da maraqlıdır ki, bir-birinə güc tətbiq etməməklə yanaşı bir əlavə də var ki, ölkələrin ərazisi üçüncü şəxslər tərəfindən bir-birinə qarşı istifadə edilə bilməz. Azərbaycanda xarici dövlətin hərbi bazası yoxdur, amma Ermənistanda Rusiyanın hərbi bazası var. Bu əlavənin kimə aid olduğunu düşünür və güman edirik...

Sərhəddə üçüncü tərəflərin olması ayrıca müzakirə olunur - söhbət Aİ missiyasından gedir. Ermənistan və Azərbaycanın özündən başqa heç kim olmayacaq...

Sərhəd boyu delimitasiya və demarkasiya hökumətlərarası komissiya çərçivəsində aparılacaq, yəni heç bir xəritədən bəhs edilmir. Budur anklav-eksklavlar məsələsi və problemli ərazilərin dəqiqləşdirilməsi... Konkretlik yoxdur... Bu da yaxşıdır... Hər şey yavaş-yavaş və dinc şəraitdə həll olunacaq... Manevr üçün yer var...

Belə sazişlərin təcrübəsində ilk dəfə olaraq 8-ci bənddə bir-birinə münasibətdə separatizmlə mübarizə qeyd olunur. Belə çıxır ki, ölkələrin hər biri separatizm haqqında qanun qəbul etməli olacaq ki, separatizmin nə olduğu və hansı formalarda cəzalandırıldığı, hansı formalarda separatizm sayılmadığı barədə ümumi anlayış yaransın. Burada prosesin inkişafı olmalıdır...

11-ci bənddə göstərilir ki, ölkələrin üçüncü şəxslər qarşısında öhdəlikləri sazişin bəndlərinə zidd olmamalıdır. Yəni, üçüncü ölkələr Azərbaycan və Ermənistanla Azərbaycan və Ermənistana qarşı hər hansı formada iddianı ehtiva edən sənəd imzalaya bilməz...

Bütün mübahisələr ikitərəfli komissiyada dialoq yolu ilə həll edilir. Yəni, xüsusi ikitərəfli struktur yaradılmalıdır. Bu maraqlıdır...

Ən maraqlı məqamlardan biri beynəlxalq məhkəmələrdə iddiaların verilməsindən imtinadır - 15-ci bənd. Bunlar təkcə dövlətlər tərəfindən irəli sürülən cari iddialar deyil, həm də anladığım kimi, region ölkələrindən və digər ölkələrdən olan QHT-lər tərəfindən qaldırıla biləcək iddialara Azərbaycan və Ermənistan tərəfindən dəstək, rəğbət və ya iş üçün şərait yaradılmayacaq... İddialar bir-biri ilə üst-üstə düşür...

Amma belə çox mənalı sənəddir.